Thinking about Jamaican feature (“fiction”) movies to many come to mind the legendary The Harder They Come (1972) featuring singer Jimmy Cliff. Though Jamaica’s film industry, being a small, developing country, is small, some movies appear now and then.
There are “developing” countries, ofcourse, with very extensive film industries, notably large and populous countries like India, “Bollywood”, and Nigeria, called “Nollywood”. Continuing the wordplay, I guess there is no “Jollywood”, or something like that. As many may know, Jamaica chose instead to specialize in music, with wide and international success.
Anyhow, The Harder They Come is not the only Jamaican movie, but it was the first one, boosting more Jamaican film initiatives. Here I’ll give a review of a few of these that I saw recently, while comparing between them. The working definition of “Jamaican movie” is: a movie set in Jamaica, with mainly Jamaican actors, and produced/directed in Jamaica. I exclude thus, for instance, the US-led Cool Runnings.
I try to analyse from the “movie perspective” – plot/story, acting, directing, filming, images etcetera - but also from a cultural and musical perspective, relating to what I have learned about Jamaican history, society, culture, and music.
THE HARDER THEY COME
I thought The Harder they Come (1972) was fine, but I stop short of calling it brilliant. It was entertaining, in part because of the Jamaican environment, people and dialogues, and had some good moments. There were emotional moments, even if somewhat hidden, aided by music, such as the images of poor parts of Kingston while Jimmy Cliff’s emotive song Many Rivers To Cross played.
Otherwise, not too many (deep) emotions were shown, and I find that a pity. The plot had the required mystery and tension to keep the watcher curious, but was at the same time somewhat weak, related in part to the lack of emotional depth. A country boy comes to the Jamaican capital Kingston wanting to make it in the music business as a singer, yet somehow becomes a criminal and even murderer, known locally as “rudeboy”. This status as “gunman on the run” eventually made his song(s) popular.
Somewhat weak - and even immoral - such a plot, to my opinion. An artist does for me not become more interesting or inspiring when he is capable of murdering other people, or doing other criminal acts against people. Hey, but that’s me.
ROCKERS
Reggae music played a role in The Harder They Come, Cliff being a reggae artist, also in the soundtrack, but this is stronger the case in the movie Rockers (1978). Alongside reggae, Rastafari got attention in Rockers, the protagonist Leroy “Horsemouth” Wallace being a Rasta (unlike Jimmy Cliff, who I believe became a Muslim). Wallace is/was in real life also a drummer on many reggae recordings.
Rockers is more than The Harder They Come a Rasta and reggae musicians movie, with many other musicians and singers playing large or small roles: bass player Robbie Shakespeare (of Sly and Robbie fame), Jacob Miller, Gregory Isaacs, Burning Spear, Kiddus I and others, as well as producers (Joe Gibbs and others). Musical performances in the studio and live are given much time in the film, and justly so. Recently (25 October 2010) deceased Gregory Isaacs’ live performance of his song Slave Driver in the movie is excellent, as is the studio session of Kiddus I.
Protagonist Wallace plays a role derived from himself: a musician (drummer) trying to get by with various jobs here and there. He encounters artists – some he works with - in different parts of Kingston.
All this is interesting by itself, but there is also actually something like a plot. Wallace wants to start a business selling records to producers to gain more income and become more independent, and (partly) for this purpose buys a motor bike. He is proud of this bike, tells his friends about it, lets it paint with a Rasta image and in Rasta colours. But, the bike then gets stolen when Wallace visits a dancehall.
Without betraying much more for people who have yet to see the movie, I’ll leave it to that. The plot may not be too thorough, but I guess this is one of those movies that doesn’t need a complex plot: there are enough interesting and engaging dialogues and happenings during the movie.
COUNTRYMAN
Countryman (1982) deals more with politics: elections, CIA intermingling, and the police. In relation to elections a political party is eager on finding a crashed airline pilot, presumably working for the CIA (or the other party). Police and soldiers search these two people. They, two white (US) foreigners, were crashed and then aided by a local Rastafari-inspired Jamaican fisherman (or “countryman”, hence the title).
I will not betray more of the plot, but I will say that it was entertaining and that the tension and the plot/story were told well.
Well and good, there were some aspects that one can consider odd, or remarkable. Jamaica is a predominantly black country, demographically, with about 90% of its people being primarily of African descent. Yet, relatively many of the cast had East Indian (from the country India) traits, also seemingly espoused Rastafari adherents. It is not impossible that such Rastafari with Indian traits exist (and there was some East Indian migration to Jamaica historically), but Countryman is presented as a Jamaican movie: at least let it be representative, seems a reasonable demand to me. Also, an “obeah” expert (Obeah is an African-based spiritual system) seems to be an Indian. Again, maybe not totally absurd, but neither very realistic.
It is on the other hand true, that among the cast of the movie there were also black Jamaicans, also as Rastas. This cast, by the way, was spontaneously recruited, the director explained. The only professional Jamaican actor was Carl Bradshaw, who some may know for playing “Boops” (a “sugardaddy”) in the Sly and Robbie videoclip of the song Boops.
The soundtrack was nice, but a bit limited to the Island record label (also producing the movie), and, predictably, recurrently Bob Marley and the Wailers.
DANCEHALL QUEEN
More recent (1997) is the movie Dancehall Queen. Centered around the modern dancehall parties in Jamaica, with dancehall music. I am more a roots reggae fan than a dancehall fan, but I could nonetheless enjoy this movie. I do go to reggae dances, by the way, and found that I besides to “one drop” and “rockers” reggae I love so much, I could even dance to (some) “digital dancehall”, if I liked it. So the portrayed world in Dancehall Queen is not too far from my lived reality.
Modern dancehall music is overall just as or maybe more popular in Jamaica nowadays, at least in most dances, than roots reggae. I noticed this also during my recent travels to Jamaica (2006 and 2008), although roots reggae was not absent.
The movie Dancehall Queen is on a poor woman, working as street vendor who becomes at evening/night a dancehall queen, dancing in competition at parties (hosted by artist Beenie Man).
This fact is worked out nicely and entertaining in this movie, with relatively good acting as well. The plot is also good – though some consider it somewhat far-stretched -, and seems realistic: dealing with criminals in the ghetto areas intimidating other ghetto residents, and an overall modern, and realistic Caribbean “vibe” to my opinion.
CONCLUSION
There are more interesting Jamaican movies than The Harder They Come, that is what I at the very least can conclude. I can recommend therefore each of these to those who haven’t seen them.
Moreover, the movies discussed above seem to reflect the times and Jamaican societies broadly. The music industry is important in Jamaica, and is important in most of these movies. The studios, as well as old and modern dancehalls (as party venues), roots reggae and dancehall.
Violent elections and CIA intermingling were indeed happening in Jamaica around 1980 (thus the theme of Countryman), while also the recurring rough-handed and/or corrupt policemen seem to reflect reality, as do the portrayals of ghetto life and survival through several jobs, also present in several movies. Gun crime is also sadly a reality in Jamaica.
Interestingly, the soundtrack or musical side of the movies fitted the times: “early reggae” in The Harder They Come, somewhat later “roots reggae” in Rockers and Countryman, and dancehall in Dancehall Queen.
Musically, to my taste, Rockers was the most interesting, but it had a somewhat limitedly worked out plot (music says it all, you might say). Rastafari(anism) got attention in especially 2 of these 4 movies. This attention was mostly respectful, sometimes realistic, sometimes not so.
Several movies had great, very atmospheric imagery, also of rural and mountaineous areas and of urban Kingston.
I can furthermore also imagine how some may find it interesting for cultural reasons to see and hear how Jamaicans behave and talk Jamaican Patois – combined with Rasta speech, as in Rockers - amongst themselves.
donderdag 9 december 2010
zondag 7 november 2010
Je weet toch
Het leek me grappig om een blogbericht “Je weet toch” als titel mee te geven. “Je weet toch” is op een bepaalde vage manier verwijzend, maar ik ga hier wel degelijk de uitdrukking zelf dieper analyseren.
De uitdrukking wordt veel gebruikt in de straat- en jongerentaal en is vermoedelijk onder Surinaams-Nederlandse jongeren ontstaan. Over de oorsprong en geschiedenis van de uitdrukking is mij helaas verder weinig bekend.
Hoe dan ook: de betekenis van “je weet toch” is van een aanstekelijk soort vaagheid, waarvan ik de psychologische appeal wel begrijp. Met de suggestie van een mysterie wek je een illusie, en in een zelfgemaakte illusie is het doorgaans goed toeven. Het is een sociale illusie bovendien, want de ander “weet toch” wat je bedoelt, kent de codes, de levensstijl van de groep. Het sympathieke ervan is dat het ook niet zo uitsluitend is: je gaat in wezen uit van de overeenkomsten tussen mensen, wat we allemaal delen, want de gesprekspartner is “in the know”. Die sociale, insluitende kant maakt het voor mij ook niet irritant of nerveus-makend, zoals andere gevallen van aanwezige maar onduidelijke geheimen.
Ik zie er ook wat meer - en wat positievers - in dan een vermeend gebrek aan uitdrukkingsvaardigheid of wellicht een lager opleidingsniveau. ”Je weet toch” zou in dat laatste geval niets meer zijn dan een gemakkelijke manier voor de spreker om te complex, gerationaliseerd taalgebruik te omzeilen. Dat betwijfel ik, ook omdat het een specifieke woordkeuze betreft: niet “je weet wel” maar “je weet toch”.
Cabaretier Roué Verveer gaf het gebruik onder jongeren hilarisch aandacht in één van zijn voorstellingen. Hij stelde, vermoedelijk quasi-serieus, dat het een excuus voor álles is geworden. Voor het te laat komen, bijvoorbeeld, waar een Surinaams iemand met “je weet toch” weg kan komen bij een andere Surinamer, maar niet bij een Nederlander. Zeer grappig, maar tegelijkertijd nieuwsgierig makend naar de oorsprong ervan.
Over de oorsprong is – naar wat ik vernomen heb althans - helaas weinig geschreven. Sommigen zoeken het in de hip-hop cultuur, waarbij “you know” of “y(ou) know what I’m saying” of “y(ou) know what I mean” veel voorkwamen en -komen in bepaalde hip-hop teksten. Dit zou vertaald zijn naar “je weet toch”, of de variant “je weet zelf” (sommigen associëren deze laatste ‘zelf’ variant met Antillianen en het Rijnmond-gebied).
Ik vond dat ook als verklaring op een website, maar deze kan met de beste wil van de wereld niet wetenschappelijk genoemd worden (zie: http://wiki.retecool.com/index.php/Je_weet_toch).
Het gebruik ervan komt onder bepaalde groepen vaker voor dan onder andere. Jonge stadsbewoners van Surinaamse afkomst liggen voor de hand, met name hen die – zo wil het vooroordeel - niet hoog opgeleid zijn, maar ook andere (met name) jongeren, uit andere etnische groepen, gebruiken het.
Volgens anderen is het uit het Surinaamse Sranan Tongo afkomstig en ook ouder dan hip-hop “you know” teksten, namelijk van “I sabi(e) toch” (letterlijk “je weet toch”).
Mijn talenkennis helpt me “je weet toch” verder te ontleden. Ik ben er niet zo lang geleden achter gekomen dat er een Spaanstalige variant van bestaat, met name in het Caraïbische Spaans (Cuba, Puerto Rico met name): “ya tu sabes” (letterlijk naar Nederlands ”je weet het al”).
“Al” is niet geheel hetzelfde als “toch”, maar er in deze uitdrukking wel zeer sterk in betekenis aan verwant. Het wordt onder meer in reggaeton of salsa nummers gebruikt onder meer in de vage betekenis van “ya’ll know how I do”, zo stelt urbandictionary.com (http://www.urbandictionary.com/define.php?term=ya+tu+sabes)
Een element van opscheppen en bluffen wat in “je weet toch” niet altijd zit, maar soms toch wel. “Ya tu sabes” en “je weet toch” worden eigenlijk grotendeels met dezelfde betekenissen gebruikt.
Ik kwam er ook achter dat er een Jamaicaans Creoolse (of Patois) variant van bestaat: “y(o)u(h) done know”. Voorspelbaar verwarde ik dat met “don’t know”, maar het is afkomstig van het Engelse “done” (gebeurd, gedaan dus), met dus “know”. "You done know" betekent dan “je weet het al”, zoals het Spaanse “ya tu sabes”, en eigenlijk in de praktijk bijna hetzelfde als “je weet toch”.
Het gebruik dat ik van “You done know” ken (in songs en conversaties) lijkt ook zeer sterk op dat van “je weet toch” en “ya tu sabes” (zie hiervoor ook: http://www.urbandictionary.com/define.php?term=ya+done+know.
Interessante vragen: is het echt vertaald, naar al die andere talen, uit hip-hop lingo uit de VS? Vanaf de jaren 80 dus toen hip-hop en rap ontstond. Dan vertegenwoordigt het een recente, internationale invloed vanuit de VS.
Of heeft het gebruik een oudere oorsprong in het Caraïbisch gebied: gezien het voorkomen in zowel het Sranan Tongo, Jamaicaans als ‘t Caraïbische Spaans?
Heeft het wellicht een Afrikaanse oorsprong: zie het zowel voorkomen in Afro-Caraibische als Afro-VS culturen?
Of is het een historisch-linguistische aanpassing aan het leven in een kolonie met slavernij en ongelijkheid: vaagheid als geheimhouding en dus als bescherming?
Of is dat allemaal te ver gezocht?
Interessante vragen. Wie weet krijg ik er ooit een antwoord op..
De uitdrukking wordt veel gebruikt in de straat- en jongerentaal en is vermoedelijk onder Surinaams-Nederlandse jongeren ontstaan. Over de oorsprong en geschiedenis van de uitdrukking is mij helaas verder weinig bekend.
Hoe dan ook: de betekenis van “je weet toch” is van een aanstekelijk soort vaagheid, waarvan ik de psychologische appeal wel begrijp. Met de suggestie van een mysterie wek je een illusie, en in een zelfgemaakte illusie is het doorgaans goed toeven. Het is een sociale illusie bovendien, want de ander “weet toch” wat je bedoelt, kent de codes, de levensstijl van de groep. Het sympathieke ervan is dat het ook niet zo uitsluitend is: je gaat in wezen uit van de overeenkomsten tussen mensen, wat we allemaal delen, want de gesprekspartner is “in the know”. Die sociale, insluitende kant maakt het voor mij ook niet irritant of nerveus-makend, zoals andere gevallen van aanwezige maar onduidelijke geheimen.
Ik zie er ook wat meer - en wat positievers - in dan een vermeend gebrek aan uitdrukkingsvaardigheid of wellicht een lager opleidingsniveau. ”Je weet toch” zou in dat laatste geval niets meer zijn dan een gemakkelijke manier voor de spreker om te complex, gerationaliseerd taalgebruik te omzeilen. Dat betwijfel ik, ook omdat het een specifieke woordkeuze betreft: niet “je weet wel” maar “je weet toch”.
Cabaretier Roué Verveer gaf het gebruik onder jongeren hilarisch aandacht in één van zijn voorstellingen. Hij stelde, vermoedelijk quasi-serieus, dat het een excuus voor álles is geworden. Voor het te laat komen, bijvoorbeeld, waar een Surinaams iemand met “je weet toch” weg kan komen bij een andere Surinamer, maar niet bij een Nederlander. Zeer grappig, maar tegelijkertijd nieuwsgierig makend naar de oorsprong ervan.
Over de oorsprong is – naar wat ik vernomen heb althans - helaas weinig geschreven. Sommigen zoeken het in de hip-hop cultuur, waarbij “you know” of “y(ou) know what I’m saying” of “y(ou) know what I mean” veel voorkwamen en -komen in bepaalde hip-hop teksten. Dit zou vertaald zijn naar “je weet toch”, of de variant “je weet zelf” (sommigen associëren deze laatste ‘zelf’ variant met Antillianen en het Rijnmond-gebied).
Ik vond dat ook als verklaring op een website, maar deze kan met de beste wil van de wereld niet wetenschappelijk genoemd worden (zie: http://wiki.retecool.com/index.php/Je_weet_toch).
Het gebruik ervan komt onder bepaalde groepen vaker voor dan onder andere. Jonge stadsbewoners van Surinaamse afkomst liggen voor de hand, met name hen die – zo wil het vooroordeel - niet hoog opgeleid zijn, maar ook andere (met name) jongeren, uit andere etnische groepen, gebruiken het.
Volgens anderen is het uit het Surinaamse Sranan Tongo afkomstig en ook ouder dan hip-hop “you know” teksten, namelijk van “I sabi(e) toch” (letterlijk “je weet toch”).
Mijn talenkennis helpt me “je weet toch” verder te ontleden. Ik ben er niet zo lang geleden achter gekomen dat er een Spaanstalige variant van bestaat, met name in het Caraïbische Spaans (Cuba, Puerto Rico met name): “ya tu sabes” (letterlijk naar Nederlands ”je weet het al”).
“Al” is niet geheel hetzelfde als “toch”, maar er in deze uitdrukking wel zeer sterk in betekenis aan verwant. Het wordt onder meer in reggaeton of salsa nummers gebruikt onder meer in de vage betekenis van “ya’ll know how I do”, zo stelt urbandictionary.com (http://www.urbandictionary.com/define.php?term=ya+tu+sabes)
Een element van opscheppen en bluffen wat in “je weet toch” niet altijd zit, maar soms toch wel. “Ya tu sabes” en “je weet toch” worden eigenlijk grotendeels met dezelfde betekenissen gebruikt.
Ik kwam er ook achter dat er een Jamaicaans Creoolse (of Patois) variant van bestaat: “y(o)u(h) done know”. Voorspelbaar verwarde ik dat met “don’t know”, maar het is afkomstig van het Engelse “done” (gebeurd, gedaan dus), met dus “know”. "You done know" betekent dan “je weet het al”, zoals het Spaanse “ya tu sabes”, en eigenlijk in de praktijk bijna hetzelfde als “je weet toch”.
Het gebruik dat ik van “You done know” ken (in songs en conversaties) lijkt ook zeer sterk op dat van “je weet toch” en “ya tu sabes” (zie hiervoor ook: http://www.urbandictionary.com/define.php?term=ya+done+know.
Interessante vragen: is het echt vertaald, naar al die andere talen, uit hip-hop lingo uit de VS? Vanaf de jaren 80 dus toen hip-hop en rap ontstond. Dan vertegenwoordigt het een recente, internationale invloed vanuit de VS.
Of heeft het gebruik een oudere oorsprong in het Caraïbisch gebied: gezien het voorkomen in zowel het Sranan Tongo, Jamaicaans als ‘t Caraïbische Spaans?
Heeft het wellicht een Afrikaanse oorsprong: zie het zowel voorkomen in Afro-Caraibische als Afro-VS culturen?
Of is het een historisch-linguistische aanpassing aan het leven in een kolonie met slavernij en ongelijkheid: vaagheid als geheimhouding en dus als bescherming?
Of is dat allemaal te ver gezocht?
Interessante vragen. Wie weet krijg ik er ooit een antwoord op..
woensdag 1 september 2010
Rototom 2010
For the first time in my life I went to the Rototom Sunsplash reggae festival, one of the biggest reggae festivals in the world, and the biggest of Europe. The 2010 edition was held in Benicassim, on the Spanish eastern coast somewhat north of Valencia city (province Castellón). From the 21th to the 28th of August.
This was the 17th time it was held, but the place it has been held – the 16 times before it – used to be in northeastern Italy, near Udine, on the foot of the Alpine mountains. The reason for the location change seems to relate to recently more repressive Berlusconian policies against (among other things?) the overt marijuana smoking on the festival.
Now the setting changed to the Spanish Mediterranean coast, but the main ingredients of the festival remained more or less the same. These are 8 days of concerts on larger and smaller stages, debates, sound systems, films, stands, shops, workshops, food…you done know.
The common theme: reggae of course, and related aspects. Rastafari(anism) got understandable attention, but also progressive social movements, such as related to various developing countries, and, well, also marijuana and the desirability of its legalization.
The line-up of artists performing, especially on the main stage, were (mainly Jamaican) reggae artists of note: Anthony B, Bob Andy, Bushman, Marcia Griffiths, the Abyssinians, Pablo Moses, the Mighty Diamonds, Etana, Jah Mason, Fantan Mojah, Max Romeo, Alpha Blondy, Glen Washington, Chuck Fenda, Wayne Wonder, and Busy Signal (and others). Overall to my opinion an adequate mix of old and new roots reggae, as well as dancehall singers and deejays.
I’ve been to many of these concerts and enjoyed most of them. I rocked my body line! Personally I enjoyed most the Abyssinians’ show (on the final day), as well as earlier in the festival Anthony B, Bushman, Pablo Moses, Bob Andy, and Etana. I have for instance never seen Pablo Moses or Bob Andy (photo left/above) live before, so that’s an extra.
On the smaller stages and venues mostly European reggae or ska bands performed, relatively often Spanish and Italian bands, but further from various countries (there was even an European reggae band contest). Some weren’t even that bad. I especially enjoyed the sound of a regional Valencian band, and of 2 Andalusian sisters (named the Real Sisters) who stayed truer to the reggae roots, unlike vague, party vibe bands mixing reggae-like music not always effectively with other genres like salsa or ska.
My primary reason for visiting was my love for reggae music. As an Amsterdam resident finding a place to freely smoke marijuana - if that were my wish - is not that spectacular to me. I don’t judge people who find that important, though. I draw the line at cocaine or excessive strong drink use, both hard drugs in my opinion.
Apart from the music, which had more than enough to offer that I surely liked and loved, I also experienced the vibe, the general atmosphere, observed other visitors, the debates, and the entire organization. Let’s start with the main thing for me, the music. Then comes the rest.
MUSIC
I am more into roots reggae than dancehall, but can enjoy some inventive or well-written dancehall. Especially when it’s not too fast. The concerts I enjoyed most were thus roots, or roots dancehall. Even when accompanied largely by European, white reggae musicians (seemingly making it less authentic), such as from
Switzerland or France, the concerts were outstanding by Bushman and Pablo Moses (photo left). My compliments for the French (from Toulon) musicians of the band No More Babylon for keeping up with real reggae. Anthony B, Bob Andy, Marcia Griffiths, Etana, and the Abyssinians had Jamaican musicians accompanying them, so it’s not all cheapness of the organization, luckily. Anthony B was fire (or: fya)!
The Abyssinians (photo left under) with the Jamaican Live Wya band, had one of the best concerts: good sound, good songs, good vocals, good musicianship. Good show, all in all. I am more or less an Abyssinians fan so I could sing all songs along, while rocking along.
The Mighty Diamonds concert was fine, but main singer, with a beautiful singing voice, Donald Shaw (Tabby Diamond), could not make it (due to “Babylon visa problems”), leaving the performance to the mostly backing singers, Fitzroy Simpson and Lloyd Ferguson. Still, the strength of the songs of the Mighty Diamonds (their main strength I think) shone through. The main songwriter was present, that is Fitzroy Simpson, for me a legend in his own right. Further, Etana also showed to be a talented lady singer.
On the dancehall/deejaying side of things my experiences were varying. I guess jump-up sessions are not my thing, and I find them monotonous. I enjoy dancing more to one-drop or rockers reggae. Others in the audience seemed to like the jump-up sessions: chaqu’un son gout. (or since it was in Spain:
cada uno su gusto).
Fantan Mojah and Chuck Fenda had for that reason – and for too much interruptions – mediocre performances. While Wayne Wonder (photo left/above) also had a dancehall vibe, but to my opinion a nicer (singing, soulful) one. Busy Signal is “digital” heavy dancehall. Let’s just say that this is not my cup of tea. Glen Washington was nice but not spectacular, maybe due to lesser (in this case European) musicians, as well as Jah Mason.
Other concerts (I’ve seen so many) were also solid, such as of Big Youth (though it began somewhat late: about 02.00 at night), Marcia Griffiths (photo left), and newcomer Romain Virgo.
I did not see Italian/Sicilian reggae artist Alborosie, because that was on the only day of the festival I did not go (not even only at evening), so others may judge that.
Like I mentioned there were some interesting European reggae bands, while several sound systems (mostly European) played here and there, but I attended only a few. I guess I focused on the main stage
FESTIVAL
I noticed different remarkable things on the festival terrain. First, there were so many shops and stands.
More than I thought there would be. You can consider this commercial, but some had interesting Rastafari-inspired items or clothes I seldom find elsewhere.
Another thing: I have never seen so many white people with dreadlocks in one place before in my life! Visitors were relatively often Italians (I would say about half, due to the festival’s organizers and former venue), so these white dreads were often Italians, though I encountered quite some Spanish dreads, as well as from France, Germany or elsewhere. Black dreads, be it African or Caribbean, were not absent (apart from genuine artists), but were not too numerous.
Note that I use the word “dreads” for dreadlocked persons, and not Rastas, because Rasta is a mental thing, which goes of course beyond the superficiality of a hairdo. Even if the locks reach to one’s middle or are well-maintained: that does not mean a thing. You have to know a person to know whether he/she is a true, “conscious” Rastaman or Rastawoman.
The audience was not really unified and tended to be divided in separate sections. Friends with friends, Italians with Italians etcetera. This was a pity, but maybe it’s in part because of the language barrier. I hoped for interesting discussions on relative preferences within reggae, how other people came to reggae, such as I have had in the Netherlands, but these remained unfortunately limited.
Maybe the festival context was not the right occasion for that. Many went to party, smoke a lot of weed, and listen to reggae, of which they often even didn’t know too much beyond a few Bob Marley songs, and maybe Max Romeo’s Chase The Devil (a good song, I don’t contest it). But that differs, I think, from person to person, or from age to age maybe, and I must respect differences. Some dreadlocked persons (with also Rasta-like clothing) even did not seem to care what occurred on/came from the stage, even during the outstanding roots concerts, but I’m not in their head. Maybe they were tired, or smoked too much mediocre bush weed.
Maybe they were also annoyed by the hot weather (about 35 degrees Celsius by day), and found it difficult to adapt to after (near to) Alpine Northern Italy.
There was also a Reggae University, which I visited on some occasions. Debates on social movements in Latin America, other developing countries, Berlusconi, activities of NGOs, poverty, press freedom, showing the “reggae scene” as in a sense related to a left-wing, progressive border-crossing alliance.
There were also debates on reggae and reggae history in the strict sense, however, such as on early deejaying in Jamaica, with artists like Big Youth attending, sound systems, dancehall culture and dancing in present-day Jamaica, Rastafari and reggae, with members of the Abyssinians and the Mighty Diamonds participating. I found these discussions interesting, especially the one with the Abyssinians and Mighty Diamonds (photo left above). I did not know that Mighty Diamonds member Lloyd Ferguson was a founding member of the Twelve Tribes group within Rastafari (back in 1968). Abyssinians member Donald Manning explained what Rastafari meant to him, and
argued justly that Rastafari is about knowledge, and not just about hair. Veteran deejay Big Youth explained how he was early in starting to deejay about “conscious” Rastafari themes, and related about the Jamaican music scene, e.g. how many producers (“criminals”) tricked artists like him.
There were also movies shown at the House of Rastafari, some of which I’ve seen already, or at the cultural centre.
All in all the debates and other things I attended added to an overall enjoyable experience for me at the festival, along with going to several great concerts.
(See also my YouTube page - http://www.youtube.nl/MichelConci - for video fragments I recorded of concerts)
This was the 17th time it was held, but the place it has been held – the 16 times before it – used to be in northeastern Italy, near Udine, on the foot of the Alpine mountains. The reason for the location change seems to relate to recently more repressive Berlusconian policies against (among other things?) the overt marijuana smoking on the festival.
Now the setting changed to the Spanish Mediterranean coast, but the main ingredients of the festival remained more or less the same. These are 8 days of concerts on larger and smaller stages, debates, sound systems, films, stands, shops, workshops, food…you done know.
The common theme: reggae of course, and related aspects. Rastafari(anism) got understandable attention, but also progressive social movements, such as related to various developing countries, and, well, also marijuana and the desirability of its legalization.
The line-up of artists performing, especially on the main stage, were (mainly Jamaican) reggae artists of note: Anthony B, Bob Andy, Bushman, Marcia Griffiths, the Abyssinians, Pablo Moses, the Mighty Diamonds, Etana, Jah Mason, Fantan Mojah, Max Romeo, Alpha Blondy, Glen Washington, Chuck Fenda, Wayne Wonder, and Busy Signal (and others). Overall to my opinion an adequate mix of old and new roots reggae, as well as dancehall singers and deejays.
I’ve been to many of these concerts and enjoyed most of them. I rocked my body line! Personally I enjoyed most the Abyssinians’ show (on the final day), as well as earlier in the festival Anthony B, Bushman, Pablo Moses, Bob Andy, and Etana. I have for instance never seen Pablo Moses or Bob Andy (photo left/above) live before, so that’s an extra.
On the smaller stages and venues mostly European reggae or ska bands performed, relatively often Spanish and Italian bands, but further from various countries (there was even an European reggae band contest). Some weren’t even that bad. I especially enjoyed the sound of a regional Valencian band, and of 2 Andalusian sisters (named the Real Sisters) who stayed truer to the reggae roots, unlike vague, party vibe bands mixing reggae-like music not always effectively with other genres like salsa or ska.
My primary reason for visiting was my love for reggae music. As an Amsterdam resident finding a place to freely smoke marijuana - if that were my wish - is not that spectacular to me. I don’t judge people who find that important, though. I draw the line at cocaine or excessive strong drink use, both hard drugs in my opinion.
Apart from the music, which had more than enough to offer that I surely liked and loved, I also experienced the vibe, the general atmosphere, observed other visitors, the debates, and the entire organization. Let’s start with the main thing for me, the music. Then comes the rest.
MUSIC
I am more into roots reggae than dancehall, but can enjoy some inventive or well-written dancehall. Especially when it’s not too fast. The concerts I enjoyed most were thus roots, or roots dancehall. Even when accompanied largely by European, white reggae musicians (seemingly making it less authentic), such as from
Switzerland or France, the concerts were outstanding by Bushman and Pablo Moses (photo left). My compliments for the French (from Toulon) musicians of the band No More Babylon for keeping up with real reggae. Anthony B, Bob Andy, Marcia Griffiths, Etana, and the Abyssinians had Jamaican musicians accompanying them, so it’s not all cheapness of the organization, luckily. Anthony B was fire (or: fya)!
The Abyssinians (photo left under) with the Jamaican Live Wya band, had one of the best concerts: good sound, good songs, good vocals, good musicianship. Good show, all in all. I am more or less an Abyssinians fan so I could sing all songs along, while rocking along.
The Mighty Diamonds concert was fine, but main singer, with a beautiful singing voice, Donald Shaw (Tabby Diamond), could not make it (due to “Babylon visa problems”), leaving the performance to the mostly backing singers, Fitzroy Simpson and Lloyd Ferguson. Still, the strength of the songs of the Mighty Diamonds (their main strength I think) shone through. The main songwriter was present, that is Fitzroy Simpson, for me a legend in his own right. Further, Etana also showed to be a talented lady singer.
On the dancehall/deejaying side of things my experiences were varying. I guess jump-up sessions are not my thing, and I find them monotonous. I enjoy dancing more to one-drop or rockers reggae. Others in the audience seemed to like the jump-up sessions: chaqu’un son gout. (or since it was in Spain:
cada uno su gusto).Fantan Mojah and Chuck Fenda had for that reason – and for too much interruptions – mediocre performances. While Wayne Wonder (photo left/above) also had a dancehall vibe, but to my opinion a nicer (singing, soulful) one. Busy Signal is “digital” heavy dancehall. Let’s just say that this is not my cup of tea. Glen Washington was nice but not spectacular, maybe due to lesser (in this case European) musicians, as well as Jah Mason.
Other concerts (I’ve seen so many) were also solid, such as of Big Youth (though it began somewhat late: about 02.00 at night), Marcia Griffiths (photo left), and newcomer Romain Virgo.
I did not see Italian/Sicilian reggae artist Alborosie, because that was on the only day of the festival I did not go (not even only at evening), so others may judge that.
Like I mentioned there were some interesting European reggae bands, while several sound systems (mostly European) played here and there, but I attended only a few. I guess I focused on the main stage
FESTIVAL
I noticed different remarkable things on the festival terrain. First, there were so many shops and stands.
More than I thought there would be. You can consider this commercial, but some had interesting Rastafari-inspired items or clothes I seldom find elsewhere.
Another thing: I have never seen so many white people with dreadlocks in one place before in my life! Visitors were relatively often Italians (I would say about half, due to the festival’s organizers and former venue), so these white dreads were often Italians, though I encountered quite some Spanish dreads, as well as from France, Germany or elsewhere. Black dreads, be it African or Caribbean, were not absent (apart from genuine artists), but were not too numerous.
Note that I use the word “dreads” for dreadlocked persons, and not Rastas, because Rasta is a mental thing, which goes of course beyond the superficiality of a hairdo. Even if the locks reach to one’s middle or are well-maintained: that does not mean a thing. You have to know a person to know whether he/she is a true, “conscious” Rastaman or Rastawoman.
The audience was not really unified and tended to be divided in separate sections. Friends with friends, Italians with Italians etcetera. This was a pity, but maybe it’s in part because of the language barrier. I hoped for interesting discussions on relative preferences within reggae, how other people came to reggae, such as I have had in the Netherlands, but these remained unfortunately limited.
Maybe the festival context was not the right occasion for that. Many went to party, smoke a lot of weed, and listen to reggae, of which they often even didn’t know too much beyond a few Bob Marley songs, and maybe Max Romeo’s Chase The Devil (a good song, I don’t contest it). But that differs, I think, from person to person, or from age to age maybe, and I must respect differences. Some dreadlocked persons (with also Rasta-like clothing) even did not seem to care what occurred on/came from the stage, even during the outstanding roots concerts, but I’m not in their head. Maybe they were tired, or smoked too much mediocre bush weed.
Maybe they were also annoyed by the hot weather (about 35 degrees Celsius by day), and found it difficult to adapt to after (near to) Alpine Northern Italy.
There was also a Reggae University, which I visited on some occasions. Debates on social movements in Latin America, other developing countries, Berlusconi, activities of NGOs, poverty, press freedom, showing the “reggae scene” as in a sense related to a left-wing, progressive border-crossing alliance.
There were also debates on reggae and reggae history in the strict sense, however, such as on early deejaying in Jamaica, with artists like Big Youth attending, sound systems, dancehall culture and dancing in present-day Jamaica, Rastafari and reggae, with members of the Abyssinians and the Mighty Diamonds participating. I found these discussions interesting, especially the one with the Abyssinians and Mighty Diamonds (photo left above). I did not know that Mighty Diamonds member Lloyd Ferguson was a founding member of the Twelve Tribes group within Rastafari (back in 1968). Abyssinians member Donald Manning explained what Rastafari meant to him, and
argued justly that Rastafari is about knowledge, and not just about hair. Veteran deejay Big Youth explained how he was early in starting to deejay about “conscious” Rastafari themes, and related about the Jamaican music scene, e.g. how many producers (“criminals”) tricked artists like him.There were also movies shown at the House of Rastafari, some of which I’ve seen already, or at the cultural centre.
All in all the debates and other things I attended added to an overall enjoyable experience for me at the festival, along with going to several great concerts.
(See also my YouTube page - http://www.youtube.nl/MichelConci - for video fragments I recorded of concerts)
woensdag 14 juli 2010
De Kom en Garvey relatief
Voor mijn werk bij het KITLV schreef ik een persbericht voor de Neder-L website (elektronisch tijdschrift voor de neerlandistiek) over Anton de Kom en diens werk ‘Wij slaven van Suriname’ (1934). Dit was in ‘t bulletin van de site van april 2010, naar aanleiding van de ook op de caraibischeletteren.blogspot.com besproken aflevering van tijdschrift OSO (april 2010) (zie: http://caraibischeletteren.blogspot.com/2010/06/de-turbulente-biografie-van-een-boek.html).
Zie voor persbericht:
http://www.neder-l.nl/bulletin/2010/04/100412.html
Een goede manier om OSO en KITLV te promoten/onder de aandacht te brengen. Dat was natuurlijk het doel.
Zoals het een professional behoort te betamen probeerde ik een correcte, zorgvuldige, en goed leesbare tekst te schrijven.
In ieder geval koos ik mijn woorden zorgvuldig, en ik heb het herhaaldelijk gelezen.
Ik wil nu één zin eruit halen waarbij ik Anton de Kom niet alleen in een breder Surinaams of historisch kader plaatste, maar tevens in een breder Caraïbisch kader. Het betreft de zin:
“Als aanklacht tegen koloniale onderdrukking en slavernij, pleitte de schrijver Anton de Kom verder voor zwart zelfbewustzijn, organisatie, en proletarische eenheid. Met zijn aanklachten was De Kom er relatief vroeg bij en past daarom in het rijtje van Caraïbische voorvechters van bevrijding en zelfrespect, zoals Marcus Garvey, C.L.R. James, Eric Williams en Aimé Césaire”.
“Er relatief vroeg bij” klinkt genuanceerd en is ook zo bedoeld. Woorden als “relatief” - Wikipedia-beheerders/redacteuren noemen dergelijke termen hardvochtig “weasel words” - ondermijnen de stelligheid van het geschrevene, waardoor de tekst wat minder pakkend wordt, maar in een wetenschappelijke context leek mij dat minder bezwaarlijk.
Bovendien is het correct. Kenners van de Caraïbische geschiedenis zullen weten dat sommige van de genoemde namen er zelfs - hoewel niet veel - “later” bij waren: hun emancipatorische, zwart bewustzijn “standaard” werken verschenen later dan ‘Wij Slaven van Suriname’ van De Kom.
Interessant is echter dat De Kom op zijn beurt meldde beïnvloed te zijn door Marcus Garvey. Deze was er wel “eerder bij”. Garvey leidde een volksbeweging van zwarte Amerikanen in de VS die snel groeide vanaf ongeveer 1917, met internationale vertakkingen (ook in Suriname). Garvey’s organisatie - de Univeral Negro Improvement Association (UNIA) - wees qua naam al op het internationale karakter en oogmerk ervan.
Op de beïnvloeding van De Kom door Marcus Garvey – hoewel zeer interessant – ga ik hier verder niet op in. Dat kunnen anderen beter onderzoeken of inschatten op basis van reeds verricht onderzoek.
Marcus Garvey wilde de positie van zwarten in de Amerika’s verbeteren door organisatie, het vergroten van zelfrespect, maar ook door middel van een focus op het moederland Afrika: dat moest bevrijd worden van kolonialisme om een plek te worden waarnaar de zwarten konden terugkeren (repatriëring), en om als machtsbasis in de wereld te dienen. Garvey heeft zeker analytisch nagedacht over de geopolitieke component hiervan, zodat het niet alleen als een romantische droom betiteld kan worden.
Als reggae-fan kwam ik de naam Marcus Garvey al vaker tegen in reggae-teksten: Bob Marley, Burning Spear, Culture, Mighty Diamonds en andere artiesten verwezen naar Garvey, die overigens ook een national hero van Jamaica is. Zijn rol in het leiden van zwarte mensen, pleiten voor terugkeer naar Afrika, en zwart zelfrespect werd mij al jong in grote lijnen duidelijk, ook door achtergrondinformatie (toen nog via de openbare bibliotheek in plaats van Internet).
Die persoonlijke interesse - los ook van het professionele – bleef bij mij, mede door mijn gebleven interesse (vooruit: liefde) voor reggae muziek en Rastafari-gerelateerde thema’s.
Een zeer goed leesbare biografie van Marcus Garvey verscheen in 2008, ‘Negro with a hat : the rise and fall of Marcus Garvey’ door Colin Grant, een Brit van Jamaicaanse afkomst.
Ik heb dit boek met veel plezier gelezen. Grant heeft een plezierige, verhelderende schrijftrant met een subtiel gevoel voor humor en ironie. Hij plaatst Garvey’s leven en activiteiten naar mijn idee goed in verschillende contexten. Hoe Garvey als Jamaicaanse immigrant in de VS vanaf 1917 een grote beweging van zwarten in de VS kon leiden, zijn ambitieuze plannen en ondernemingen die soms mislukten, inhoudelijke en persoonlijke conflicten met andere zwarte en gekleurde leiders als W.E.B. Dubois. Zijn visie op andere stromingen in de tijd (wit racisme, maar ook communisme, gelijke rechten in de VS, de arbeidersbeweging etcetera). Al dit levert fascinerende informatie op, en een goed beeld van tegenstellingen.
Het zegt echter ook veel over de persoon Marcus Garvey, en het pleit voor de biograaf Grant dat hij die persoonlijke aspecten geenszins schuwt. Je komt veel over Garvey als persoon te weten en niet alleen als ideoloog of “denker”. Die zaken scheiden krijgt immers al snel iets onechts.
Aandacht geeft Grant aan Garvey’s vroege jeugd in het Jamaicaanse stadje St Ann’s Bay, armoede, contacten, hoe hij veel kon lezen in bibliotheken. Zijn latere vertrek naar de hoofdstad Kingston, en nog latere reizen door Centraal-Amerika, het Caraïbisch gebied, en meerdere Europese landen. Hoe al dit hem levenslessen bood en zijn denkbeelden deed vormen. Het deed Garvey vooral de noodzaak inzien van een verbetering van de internationale positie van onderdrukte zwarten.
Zoals elk mens herbergde Garvey verder ook tegenstrijdigheden en twijfels in zich, “blinde vlekken” en wellicht ook obsessies. Hij kon ook af en toe wantrouwend, rancuneus of verongelijkt zijn, ondanks zijn streven naar een zekere rationaliteit. Juist dit maakte hem menselijker en dus sympathieker als persoon. En begrijpelijker.
Zijn fulmineren tegen Europees kolonialisme liet bijvoorbeeld onverlet dat zijn onderwijs in Jamaica – wat hij dus meekreeg – wel erg Brits-koloniaal en Eurocentrisch was. Jamaica was toen immers nog een Britse kolonie. Garvey werd daar onvermijdelijk door beïnvloed, maar groeide er ook overheen. Hij bewonderde in zekere zin Napoleon Bonaparte, maar later ook Toussaint Louverture. Hij respecteerde echter ook blanke “self-made men”, zelfs met dubieuze denkbeelden, zoals Henry Ford.
Dat ongrijpbare komt goed over in het boek. Een vat vol tegenstrijdigheden was Garvey wellicht te noemen. Dit stond echter los van zijn constante redeneringen op een aantal belangrijke punten.
Rastafari-aanhangers, voor wie Garvey als een belangrijke profeet geldt, waarderen de meeste van zijn acties en ideeën, maar zullen sommige acties en uitingen wellicht minder waarderen. Garvey was eerst lovend over de in 1930 gekroonde Ethiopische keizer Haile Selassie, ook als voorbeeld voor zwart Afrika, en zei dat deze waardige vorst veel gunstiger afstak dan de Italiaanse fascistische leider en “bully” Mussolini, die Ethiopië in 1935 bruut binnenviel. Later echter werd hij kritischer over Selassie en bekritiseerde zijn slappe houding tegenover Mussolini’s invasie, en het feit dat Selassie zich teveel verbond met Europese leiders en te weinig breder zwart en Afrikaans verzet organiseerde. Het deed hem zelfs positieve opmerkingen over de “bully” Mussolini maken, die tenminste “manhood” toonde met de invasie.
Er zullen ook Rastafari zijn die Garvey’s aanhangen van het rooms-katholicisme niet helemaal zullen kunnen volgen, hoewel Garvey tegelijkertijd ook kritisch was en bleef over de “blanke” geschiedvervalsing en interpretatie van het Christendom.
In de VS leidde zijn geuite waardering voor de “eerlijkheid” (open in plaats van verborgen racisme) van de Klu Klux Klan (en verwante racisten) tot onbegrip bij een deel van de zwarten. Garvey zou zelfs een ontmoeting hebben gehad met de Klu Klux Klan-leider voor een “mutually beneficial” geografische scheiding van wit en zwart.
In zijn persoonlijk leven waren er echter relatief weinig wangedragingen bekend geworden. Zelfs in die mate dat FBI-leider J. Edgar Hoover - hevig op zoek naar iets illegaals om de lastpost Garvey op te kunnen pakken - tot zijn frustratie niets onwettelijks vond om de man zonder VS-paspoort (hij was Brits onderdaan) te kunnen arresteren en uitzetten naar Jamaica. Dat lukte pas in een later stadium.
Garvey was twee keer getrouwd met intellectuele en zelfstandige vrouwen (wat naar mijn idee voor hem pleit) - ook uit “de beweging” - en het eerste huwelijk ging mis. Conservatieve, Victoriaanse huwelijkswaarden waren er nog wel bij Garvey tijdens het eerste huwelijk, maar dat is een klein, en gezien zijn opleiding begrijpelijk defect. Het macho-denken bij Garvey leek al met al - in tekst en daad - relatief beperkt, ondanks zijn prijzen van “manhood” bij dubieuze mannen als Mussolini.
Werk en “the Black cause” gingen bij Garvey echter wel vaak voor het gezin en ook andere familie. Men vond bijvoorbeeld in Jamaica dat Garvey te weinig voor zijn verarmde, ouder wordende vader in Jamaica zorgde, financieel gezien. “Mijn vader heeft ook niets voor mij gedaan”, was zijn verontwaardigde respons. Wellicht onbehoorlijk in conservatieve oren, maar wel weer menselijk.
Zijn moeder was voordat Marcus migreerde al overleden: aan een hersenbloeding. Daaraan zou ook Marcus later zelf overlijden, op 52-jarige leeftijd, in 1940. Garvey woonde toen zo’n vijf jaar in Londen en zijn invloed was inmiddels beperkter.
Na zijn opsluiting in en later (in 1927) uitzetting uit de VS (uiteindelijk gepakt op “mail fraud”), ontplooide hij wat initiatieven in Jamaica, richtte een politieke partij op, maar bereikte minder dan hij wilde. Hij werd ook tegengewerkt. Hij verhuisde toen maar naar Londen, in 1935.
Hij had toen echter al vele mensen beïnvloed, en het zwart bewustzijn en Pan-Afrikaanse denken doen toenemen. Die invloed bleek blijvend en wereldwijd: bij Malcolm X, Martin Luther King, Kwame Nkrumah, onafhankelijkheidsbewegingen in Afrika, sommige sociale bewegingen in het Caraïbisch gebied, de Rastafari, maar ook dus Anton de Kom die naast door communisme (waar Garvey minder in geloofde) eerder al door Garvey was beïnvloed..
Deze biografie van Garvey, getiteld ‘Negro with a hat’ (de wat merkwaardige titel wordt al lezende verklaard), van Colin Grant, is hoe dan ook een aanrader. Het geeft een goed beeld van zowel een interessante intellectueel, een historisch vernieuwend en invloedrijk gedachtegoed, alsmede van een boeiende persoonlijkheid.
BOEKGEGEVENS:
Negro with a hat : the rise and fall of Marcus Garvey: Colin Grant . – 530 p. – Oxford : Oxford University Press, 2008. ISBN: 0-19-536794-4, 978-0-19-536794-2
Zie voor persbericht:
http://www.neder-l.nl/bulletin/2010/04/100412.html
Een goede manier om OSO en KITLV te promoten/onder de aandacht te brengen. Dat was natuurlijk het doel.
Zoals het een professional behoort te betamen probeerde ik een correcte, zorgvuldige, en goed leesbare tekst te schrijven.
In ieder geval koos ik mijn woorden zorgvuldig, en ik heb het herhaaldelijk gelezen.
Ik wil nu één zin eruit halen waarbij ik Anton de Kom niet alleen in een breder Surinaams of historisch kader plaatste, maar tevens in een breder Caraïbisch kader. Het betreft de zin:
“Als aanklacht tegen koloniale onderdrukking en slavernij, pleitte de schrijver Anton de Kom verder voor zwart zelfbewustzijn, organisatie, en proletarische eenheid. Met zijn aanklachten was De Kom er relatief vroeg bij en past daarom in het rijtje van Caraïbische voorvechters van bevrijding en zelfrespect, zoals Marcus Garvey, C.L.R. James, Eric Williams en Aimé Césaire”.
“Er relatief vroeg bij” klinkt genuanceerd en is ook zo bedoeld. Woorden als “relatief” - Wikipedia-beheerders/redacteuren noemen dergelijke termen hardvochtig “weasel words” - ondermijnen de stelligheid van het geschrevene, waardoor de tekst wat minder pakkend wordt, maar in een wetenschappelijke context leek mij dat minder bezwaarlijk.
Bovendien is het correct. Kenners van de Caraïbische geschiedenis zullen weten dat sommige van de genoemde namen er zelfs - hoewel niet veel - “later” bij waren: hun emancipatorische, zwart bewustzijn “standaard” werken verschenen later dan ‘Wij Slaven van Suriname’ van De Kom.
Interessant is echter dat De Kom op zijn beurt meldde beïnvloed te zijn door Marcus Garvey. Deze was er wel “eerder bij”. Garvey leidde een volksbeweging van zwarte Amerikanen in de VS die snel groeide vanaf ongeveer 1917, met internationale vertakkingen (ook in Suriname). Garvey’s organisatie - de Univeral Negro Improvement Association (UNIA) - wees qua naam al op het internationale karakter en oogmerk ervan.
Op de beïnvloeding van De Kom door Marcus Garvey – hoewel zeer interessant – ga ik hier verder niet op in. Dat kunnen anderen beter onderzoeken of inschatten op basis van reeds verricht onderzoek.
Marcus Garvey wilde de positie van zwarten in de Amerika’s verbeteren door organisatie, het vergroten van zelfrespect, maar ook door middel van een focus op het moederland Afrika: dat moest bevrijd worden van kolonialisme om een plek te worden waarnaar de zwarten konden terugkeren (repatriëring), en om als machtsbasis in de wereld te dienen. Garvey heeft zeker analytisch nagedacht over de geopolitieke component hiervan, zodat het niet alleen als een romantische droom betiteld kan worden.
Als reggae-fan kwam ik de naam Marcus Garvey al vaker tegen in reggae-teksten: Bob Marley, Burning Spear, Culture, Mighty Diamonds en andere artiesten verwezen naar Garvey, die overigens ook een national hero van Jamaica is. Zijn rol in het leiden van zwarte mensen, pleiten voor terugkeer naar Afrika, en zwart zelfrespect werd mij al jong in grote lijnen duidelijk, ook door achtergrondinformatie (toen nog via de openbare bibliotheek in plaats van Internet).
Die persoonlijke interesse - los ook van het professionele – bleef bij mij, mede door mijn gebleven interesse (vooruit: liefde) voor reggae muziek en Rastafari-gerelateerde thema’s.
Een zeer goed leesbare biografie van Marcus Garvey verscheen in 2008, ‘Negro with a hat : the rise and fall of Marcus Garvey’ door Colin Grant, een Brit van Jamaicaanse afkomst.
Ik heb dit boek met veel plezier gelezen. Grant heeft een plezierige, verhelderende schrijftrant met een subtiel gevoel voor humor en ironie. Hij plaatst Garvey’s leven en activiteiten naar mijn idee goed in verschillende contexten. Hoe Garvey als Jamaicaanse immigrant in de VS vanaf 1917 een grote beweging van zwarten in de VS kon leiden, zijn ambitieuze plannen en ondernemingen die soms mislukten, inhoudelijke en persoonlijke conflicten met andere zwarte en gekleurde leiders als W.E.B. Dubois. Zijn visie op andere stromingen in de tijd (wit racisme, maar ook communisme, gelijke rechten in de VS, de arbeidersbeweging etcetera). Al dit levert fascinerende informatie op, en een goed beeld van tegenstellingen.
Het zegt echter ook veel over de persoon Marcus Garvey, en het pleit voor de biograaf Grant dat hij die persoonlijke aspecten geenszins schuwt. Je komt veel over Garvey als persoon te weten en niet alleen als ideoloog of “denker”. Die zaken scheiden krijgt immers al snel iets onechts.
Aandacht geeft Grant aan Garvey’s vroege jeugd in het Jamaicaanse stadje St Ann’s Bay, armoede, contacten, hoe hij veel kon lezen in bibliotheken. Zijn latere vertrek naar de hoofdstad Kingston, en nog latere reizen door Centraal-Amerika, het Caraïbisch gebied, en meerdere Europese landen. Hoe al dit hem levenslessen bood en zijn denkbeelden deed vormen. Het deed Garvey vooral de noodzaak inzien van een verbetering van de internationale positie van onderdrukte zwarten.
Zoals elk mens herbergde Garvey verder ook tegenstrijdigheden en twijfels in zich, “blinde vlekken” en wellicht ook obsessies. Hij kon ook af en toe wantrouwend, rancuneus of verongelijkt zijn, ondanks zijn streven naar een zekere rationaliteit. Juist dit maakte hem menselijker en dus sympathieker als persoon. En begrijpelijker.
Zijn fulmineren tegen Europees kolonialisme liet bijvoorbeeld onverlet dat zijn onderwijs in Jamaica – wat hij dus meekreeg – wel erg Brits-koloniaal en Eurocentrisch was. Jamaica was toen immers nog een Britse kolonie. Garvey werd daar onvermijdelijk door beïnvloed, maar groeide er ook overheen. Hij bewonderde in zekere zin Napoleon Bonaparte, maar later ook Toussaint Louverture. Hij respecteerde echter ook blanke “self-made men”, zelfs met dubieuze denkbeelden, zoals Henry Ford.
Dat ongrijpbare komt goed over in het boek. Een vat vol tegenstrijdigheden was Garvey wellicht te noemen. Dit stond echter los van zijn constante redeneringen op een aantal belangrijke punten.
Rastafari-aanhangers, voor wie Garvey als een belangrijke profeet geldt, waarderen de meeste van zijn acties en ideeën, maar zullen sommige acties en uitingen wellicht minder waarderen. Garvey was eerst lovend over de in 1930 gekroonde Ethiopische keizer Haile Selassie, ook als voorbeeld voor zwart Afrika, en zei dat deze waardige vorst veel gunstiger afstak dan de Italiaanse fascistische leider en “bully” Mussolini, die Ethiopië in 1935 bruut binnenviel. Later echter werd hij kritischer over Selassie en bekritiseerde zijn slappe houding tegenover Mussolini’s invasie, en het feit dat Selassie zich teveel verbond met Europese leiders en te weinig breder zwart en Afrikaans verzet organiseerde. Het deed hem zelfs positieve opmerkingen over de “bully” Mussolini maken, die tenminste “manhood” toonde met de invasie.
Er zullen ook Rastafari zijn die Garvey’s aanhangen van het rooms-katholicisme niet helemaal zullen kunnen volgen, hoewel Garvey tegelijkertijd ook kritisch was en bleef over de “blanke” geschiedvervalsing en interpretatie van het Christendom.
In de VS leidde zijn geuite waardering voor de “eerlijkheid” (open in plaats van verborgen racisme) van de Klu Klux Klan (en verwante racisten) tot onbegrip bij een deel van de zwarten. Garvey zou zelfs een ontmoeting hebben gehad met de Klu Klux Klan-leider voor een “mutually beneficial” geografische scheiding van wit en zwart.
In zijn persoonlijk leven waren er echter relatief weinig wangedragingen bekend geworden. Zelfs in die mate dat FBI-leider J. Edgar Hoover - hevig op zoek naar iets illegaals om de lastpost Garvey op te kunnen pakken - tot zijn frustratie niets onwettelijks vond om de man zonder VS-paspoort (hij was Brits onderdaan) te kunnen arresteren en uitzetten naar Jamaica. Dat lukte pas in een later stadium.
Garvey was twee keer getrouwd met intellectuele en zelfstandige vrouwen (wat naar mijn idee voor hem pleit) - ook uit “de beweging” - en het eerste huwelijk ging mis. Conservatieve, Victoriaanse huwelijkswaarden waren er nog wel bij Garvey tijdens het eerste huwelijk, maar dat is een klein, en gezien zijn opleiding begrijpelijk defect. Het macho-denken bij Garvey leek al met al - in tekst en daad - relatief beperkt, ondanks zijn prijzen van “manhood” bij dubieuze mannen als Mussolini.
Werk en “the Black cause” gingen bij Garvey echter wel vaak voor het gezin en ook andere familie. Men vond bijvoorbeeld in Jamaica dat Garvey te weinig voor zijn verarmde, ouder wordende vader in Jamaica zorgde, financieel gezien. “Mijn vader heeft ook niets voor mij gedaan”, was zijn verontwaardigde respons. Wellicht onbehoorlijk in conservatieve oren, maar wel weer menselijk.
Zijn moeder was voordat Marcus migreerde al overleden: aan een hersenbloeding. Daaraan zou ook Marcus later zelf overlijden, op 52-jarige leeftijd, in 1940. Garvey woonde toen zo’n vijf jaar in Londen en zijn invloed was inmiddels beperkter.
Na zijn opsluiting in en later (in 1927) uitzetting uit de VS (uiteindelijk gepakt op “mail fraud”), ontplooide hij wat initiatieven in Jamaica, richtte een politieke partij op, maar bereikte minder dan hij wilde. Hij werd ook tegengewerkt. Hij verhuisde toen maar naar Londen, in 1935.
Hij had toen echter al vele mensen beïnvloed, en het zwart bewustzijn en Pan-Afrikaanse denken doen toenemen. Die invloed bleek blijvend en wereldwijd: bij Malcolm X, Martin Luther King, Kwame Nkrumah, onafhankelijkheidsbewegingen in Afrika, sommige sociale bewegingen in het Caraïbisch gebied, de Rastafari, maar ook dus Anton de Kom die naast door communisme (waar Garvey minder in geloofde) eerder al door Garvey was beïnvloed..
Deze biografie van Garvey, getiteld ‘Negro with a hat’ (de wat merkwaardige titel wordt al lezende verklaard), van Colin Grant, is hoe dan ook een aanrader. Het geeft een goed beeld van zowel een interessante intellectueel, een historisch vernieuwend en invloedrijk gedachtegoed, alsmede van een boeiende persoonlijkheid.
BOEKGEGEVENS:
Negro with a hat : the rise and fall of Marcus Garvey: Colin Grant . – 530 p. – Oxford : Oxford University Press, 2008. ISBN: 0-19-536794-4, 978-0-19-536794-2
donderdag 3 juni 2010
Schuldcomplex
Interessant begrip: schuldcomplex. Ik hoor het eigenlijk vaker in het Engels.
Malcolm X gebruikte “guilt complex” om het onvermogen dan wel de onwil van de autoriteiten in de VS en de blanke meerderheid in dat land om de positie van zwarten te verbeteren te verklaren. Interessante en waarschijnlijk terechte verklaring, maar er zitten meer interessante aspecten aan dit begrip. Op het niveau van het individu, alsook op het niveau van naties, groepen en dergelijke.
Het is overal ter wereld, en in vele verschillende contexten, van toepassing, maar laat ik het nu maar toepassen op iets wat ik pas heb bezocht. Het betreft het Museo de America (Museum van Amerika) in Madrid, Spanje.
Ik ben vaker in Madrid geweest, heb er de nodige familie wonen (ik ben half-Spaans van afkomst), maar gebruikte toch voor het gemak een reisgids. Ik ging samen met een vriend, tevens ooit studiegenoot.
De reisgids was van Lonely Planet – de uitgever ‘comme il faut’ in zogenaamd alternatieve kringen ‘ – en ik las er regelmatig in. Het gaf ook wel nuttige tips, ook enkele verkeerde, en daarnaast redelijk uitgebreide achtergrondinformatie.
Na op de eerste dag al aardig wat gedaan en gezien te hebben op de “city trip”, stelde ik de dag erop voor om naar dit museum te gaan, waar ik wel iets positiefs van iemand over had gehoord: Museo de America. Over het koloniale verleden van Spanje en Amerika, uiteraard. De reisgids was ook positief, maar had wel een kanttekening in niet veel meer dan een bijzin, namelijk dat het weinig zelfkritisch was (letterlijk “excellent, if largely unselfcritical museum”). Vele oorspronkelijke bewoners werden immers, tja, uitgeroeid. In sommige delen van Amerika weliswaar wat meer dan elders, maar in het algemeen zeker. De komst van Columbus in 1492 leidde onderdrukking en dus die uitroeing in, en verder volgde slavernij, invoer van tot slaaf gemaakte mensen uit Afrika, ongelijkheid, en onrechtvaardigheid.
De omgang met het koloniale verleden is bij uitstek een voorbeeld van hoe zo’n schuldcomplex werkt op nationaal/landelijk niveau. Natuurlijk niet alleen in Spanje. Spijtbetuigingen over het slavernijverleden zijn er bijvoorbeeld in Nederland, Groot-Brittannië en andere Europese landen geweest. Echter: het bewust gekozen woord “spijtbetuiging” is iets anders dan “schuldbekentenis”: dat laatste werd juridisch moeilijker, daar het de weg zou openen voor “herstelbetalingen” waar een deel van de Afrikaanse diaspora – de nakomelingen van naar het Westen onder dwang vervoerde slaven – voorstander van is.
De schuld is er, maar wordt “complex” gemaakt om bijvoorbeeld juridische redenen. De term “hypocrisie” is hier zonder meer op van toepassing.
Menselijke verhoudingen zijn moeilijk en dubbel. “Complex” inderdaad. Of iets alleen de schuld van de één is, is in sommige gevallen moeilijk te zeggen. Op individueel niveau is dat merkbaar bij ruzies: wie begon, wie provoceerde? Ook daar kan de schuld uiteindelijk wat meer bij de ene partij liggen. De betrokken partijen zullen de omstandigheden vaak in hun eigen voordeel uit willen leggen. Dit is ook geschiedvervalsing.
Geschiedvervalsing, bijvoorbeeld over het koloniale verleden, is in verhulde vorm eigenlijk lang de norm geweest. De nadruk in de geschiedenisboeken in Nederland lag tot voor kort op heldendaden, veroveringen en verspreiding van culturen. Dat is deels nog zo.
Geschiedvervalsing en het schuldcomplex gaan altijd samen. Het een kan niet zonder het ander. Om dezelfde reden dat criminelen vaak leugenachtig zijn.
Affijn, ik vroeg me af hoe dit in Spanje was. Was het in dat opzicht (evenals over Portugal wordt betoogd) achter gebleven, of meer verschillend? Hypocrisie (zoals “arguably” in Nederland en Groot-Brittannië), of ontkenning en onverschilligheid over koloniale misdaden (zoals “arguably” in Spanje). Ik weet niet wat erger is.
Ik ging er dus als kritisch museumbezoeker heen. Het Museo de America bevindt zich iets ten noordwesten, even erbuiten, van het centrum van Madrid, nabij het Parque del Oeste (Westelijk Park), in een rustige, redelijk groene, en wat ruim opgezette buurt. Metrostation Moncloa, daar moesten we uitstappen.
Nabij dit metrostation stond (waarschijnlijk toevallig) ook iets anders waar de term “schuldcomplex” relevant geacht kan worden. Een door vroegere dictator Francisco Franco, in de 50er jaren, de fascistische tijd dus, gebouwde Romeinse-stijl boog, genaamd Arco de la Victoria, wat betekent Ark van de Overwinning (zie foto hierboven). De overwinning zijnde die van de Rechts-fascistische troepen van Franco van de Spaanse Burgeroorlog.
Fascistische grootheidswaan en zonder meer “fout”, dit monument. Een deel van de versieringen zijn inmiddels weg gehaald, dat wel.
Er zal schaamte over zijn bij de Spanjaarden over die dictatoriale periode tot 1975, wellicht ook een schuldcomplex, maar dat is bij een allenheerser lastig te beoordelen. Wat ik begrepen heb van mensen die in de Franco-tijd opgroeiden (zoals mijn moeder) is dat een aantal mensen, met name de bevoorrechte klassen, gedijden door en profiteerden van de gebrekkige rechtsbescherming van vele arbeiders. Er was censuur en repressie, de Katholieke Kerk had een perverse macht in zo’n conservatief klimaat, en er was de nodige geschiedvervalsing (het schuldcomplex van Franco en de zijnen: vele tegenstanders zijn ook na de Burgeroorlog om het leven gebracht).
Stuitend is bijvoorbeeld dat de Holocaust niet werd onderwezen of anderszins werd gebracht aan/tot de meeste Spanjaarden in het land: mijn moeder hoorde pas echt van de Holocaust toen zij naar Nederland migreerde in de jaren 60. Reden: Hitler was ook een fascist, en had, samen met Mussolini, militaire steun verleend aan Franco in de Burgeroorlog. Openlijk, structureel antisemitisme was misschien geen deel van het Franco-regime, maar deze Holocaust-“ontkenning” was er in ieder geval niet bepaald het tegendeel van.
In het onderwijs lag daarnaast in Franco-Spanje met betrekking tot Amerika en het Spaanse wereldrijk de nadruk op de “glorie” die Spanje bracht en allerlei volkeren tot een superieure cultuur van Hispanidad bracht: geen direct, doch wel indirect racisme dus.
Is dat inmiddels veranderd, in 2010? Op loopafstand, bijna op zicht-afstand van de Boog uit de Franco-tijd lag dus het museum over Amerika waar ik dat kon nagaan. Eén van de grootste musea over Spanje’s koloniale verleden, toch. Ik had de kanttekening “if rather unselfcritical” in mijn hoofd, maar wilde niet alleen kritisch maar ook open blijven.
Zicht op het museum van buiten
Ik heb inmiddels vele musea bezocht in mijn leven, en het bevalt me meestal. Gedoseerde kennis, feitelijk, neutraal, en goed gepresenteerd over een bepaald thema kan op een plezierige manier leerzaam zijn.
Dat gold ook voor de Museo de America. Het opende met de mythevorming over America in Europa. De beelden over kannibalen, monsters en andere culturen en hoe die in Europa bestonden over de “ander” in het door Columbus bereikte continent. Een interessante manier om te openen, en niet per se pro-koloniaal.
Daarna volgden vele gebruiksvoorwerpen van Amerindianen zoals aangetroffen door de Spaanse veroveraars, en ook uit andere Spaanse koloniën, zoals de Filippijnen of Guam.
Er waren meerdere video’s, algemene schetsen van het “koloniale project”, raciale indelingen en vermengingen. Slavernij van Afrikanen kreeg ook – zij het beperkt - aandacht.
De nadruk lag op de Amerindiaanse samenlevingen (de Azteken, Inca’s en andere volkeren): via voorwerpen, films, nagebouwde woningen e.a. werden hun samenlevingen, wereldbeeld, religie etcetera goed en uitgebreid geschetst. Er waren zeker interessante stukken tussen en je kreeg zeker veel mee over de Amerindiaanse culturen op het moment dat en vóór de Spanjaarden kwamen. Het Museo de America is dus vooral historisch, maar de vernietiging van deze culturen en samenlevingen kreeg inderdaad zeer summier aandacht. In die zin was ook de behandelde geschiedenis wat beperkter dan de naam van het museum doet vermoeden. De link naar het heden (restanten van die culturen in Peru, Bolivia en elders) ontbrak, om maar iets te noemen, en ook nogmaals de slavernij van Afrikanen (ooit ter vervanging van uitgestorven Amerindianen in onder meer de Caraïben) kreeg summier aandacht.
De gegeven informatie zelf leek mij neutraal en correct. Met respect ook wel: gelukkig geen beeld van “barbaren” die beschaafd moesten worden.
Echter: zelfkritiek over het Spaanse koloniale verleden, over de genocidale gevolgen van de veroveringen, ontwrichting van samenlevingen, slavernij etcetera was er niet.
Ik weet alleen niet of er elders in Madrid (zoals de in hetzelfde stadsdeel liggende grote Complutense universiteit), of Spanje als geheel, wel kritische aandacht voor het koloniale verleden is of dat je daarvoor, net als destijds in het geval van de Holocaust, vooral naar het buitenland moet...
Malcolm X gebruikte “guilt complex” om het onvermogen dan wel de onwil van de autoriteiten in de VS en de blanke meerderheid in dat land om de positie van zwarten te verbeteren te verklaren. Interessante en waarschijnlijk terechte verklaring, maar er zitten meer interessante aspecten aan dit begrip. Op het niveau van het individu, alsook op het niveau van naties, groepen en dergelijke.
Het is overal ter wereld, en in vele verschillende contexten, van toepassing, maar laat ik het nu maar toepassen op iets wat ik pas heb bezocht. Het betreft het Museo de America (Museum van Amerika) in Madrid, Spanje.
Ik ben vaker in Madrid geweest, heb er de nodige familie wonen (ik ben half-Spaans van afkomst), maar gebruikte toch voor het gemak een reisgids. Ik ging samen met een vriend, tevens ooit studiegenoot.
De reisgids was van Lonely Planet – de uitgever ‘comme il faut’ in zogenaamd alternatieve kringen ‘ – en ik las er regelmatig in. Het gaf ook wel nuttige tips, ook enkele verkeerde, en daarnaast redelijk uitgebreide achtergrondinformatie.
Na op de eerste dag al aardig wat gedaan en gezien te hebben op de “city trip”, stelde ik de dag erop voor om naar dit museum te gaan, waar ik wel iets positiefs van iemand over had gehoord: Museo de America. Over het koloniale verleden van Spanje en Amerika, uiteraard. De reisgids was ook positief, maar had wel een kanttekening in niet veel meer dan een bijzin, namelijk dat het weinig zelfkritisch was (letterlijk “excellent, if largely unselfcritical museum”). Vele oorspronkelijke bewoners werden immers, tja, uitgeroeid. In sommige delen van Amerika weliswaar wat meer dan elders, maar in het algemeen zeker. De komst van Columbus in 1492 leidde onderdrukking en dus die uitroeing in, en verder volgde slavernij, invoer van tot slaaf gemaakte mensen uit Afrika, ongelijkheid, en onrechtvaardigheid.
De omgang met het koloniale verleden is bij uitstek een voorbeeld van hoe zo’n schuldcomplex werkt op nationaal/landelijk niveau. Natuurlijk niet alleen in Spanje. Spijtbetuigingen over het slavernijverleden zijn er bijvoorbeeld in Nederland, Groot-Brittannië en andere Europese landen geweest. Echter: het bewust gekozen woord “spijtbetuiging” is iets anders dan “schuldbekentenis”: dat laatste werd juridisch moeilijker, daar het de weg zou openen voor “herstelbetalingen” waar een deel van de Afrikaanse diaspora – de nakomelingen van naar het Westen onder dwang vervoerde slaven – voorstander van is.
De schuld is er, maar wordt “complex” gemaakt om bijvoorbeeld juridische redenen. De term “hypocrisie” is hier zonder meer op van toepassing.
Menselijke verhoudingen zijn moeilijk en dubbel. “Complex” inderdaad. Of iets alleen de schuld van de één is, is in sommige gevallen moeilijk te zeggen. Op individueel niveau is dat merkbaar bij ruzies: wie begon, wie provoceerde? Ook daar kan de schuld uiteindelijk wat meer bij de ene partij liggen. De betrokken partijen zullen de omstandigheden vaak in hun eigen voordeel uit willen leggen. Dit is ook geschiedvervalsing.
Geschiedvervalsing, bijvoorbeeld over het koloniale verleden, is in verhulde vorm eigenlijk lang de norm geweest. De nadruk in de geschiedenisboeken in Nederland lag tot voor kort op heldendaden, veroveringen en verspreiding van culturen. Dat is deels nog zo.
Geschiedvervalsing en het schuldcomplex gaan altijd samen. Het een kan niet zonder het ander. Om dezelfde reden dat criminelen vaak leugenachtig zijn.
Affijn, ik vroeg me af hoe dit in Spanje was. Was het in dat opzicht (evenals over Portugal wordt betoogd) achter gebleven, of meer verschillend? Hypocrisie (zoals “arguably” in Nederland en Groot-Brittannië), of ontkenning en onverschilligheid over koloniale misdaden (zoals “arguably” in Spanje). Ik weet niet wat erger is.
Ik ging er dus als kritisch museumbezoeker heen. Het Museo de America bevindt zich iets ten noordwesten, even erbuiten, van het centrum van Madrid, nabij het Parque del Oeste (Westelijk Park), in een rustige, redelijk groene, en wat ruim opgezette buurt. Metrostation Moncloa, daar moesten we uitstappen.
Nabij dit metrostation stond (waarschijnlijk toevallig) ook iets anders waar de term “schuldcomplex” relevant geacht kan worden. Een door vroegere dictator Francisco Franco, in de 50er jaren, de fascistische tijd dus, gebouwde Romeinse-stijl boog, genaamd Arco de la Victoria, wat betekent Ark van de Overwinning (zie foto hierboven). De overwinning zijnde die van de Rechts-fascistische troepen van Franco van de Spaanse Burgeroorlog.
Fascistische grootheidswaan en zonder meer “fout”, dit monument. Een deel van de versieringen zijn inmiddels weg gehaald, dat wel.
Er zal schaamte over zijn bij de Spanjaarden over die dictatoriale periode tot 1975, wellicht ook een schuldcomplex, maar dat is bij een allenheerser lastig te beoordelen. Wat ik begrepen heb van mensen die in de Franco-tijd opgroeiden (zoals mijn moeder) is dat een aantal mensen, met name de bevoorrechte klassen, gedijden door en profiteerden van de gebrekkige rechtsbescherming van vele arbeiders. Er was censuur en repressie, de Katholieke Kerk had een perverse macht in zo’n conservatief klimaat, en er was de nodige geschiedvervalsing (het schuldcomplex van Franco en de zijnen: vele tegenstanders zijn ook na de Burgeroorlog om het leven gebracht).
Stuitend is bijvoorbeeld dat de Holocaust niet werd onderwezen of anderszins werd gebracht aan/tot de meeste Spanjaarden in het land: mijn moeder hoorde pas echt van de Holocaust toen zij naar Nederland migreerde in de jaren 60. Reden: Hitler was ook een fascist, en had, samen met Mussolini, militaire steun verleend aan Franco in de Burgeroorlog. Openlijk, structureel antisemitisme was misschien geen deel van het Franco-regime, maar deze Holocaust-“ontkenning” was er in ieder geval niet bepaald het tegendeel van.
In het onderwijs lag daarnaast in Franco-Spanje met betrekking tot Amerika en het Spaanse wereldrijk de nadruk op de “glorie” die Spanje bracht en allerlei volkeren tot een superieure cultuur van Hispanidad bracht: geen direct, doch wel indirect racisme dus.
Is dat inmiddels veranderd, in 2010? Op loopafstand, bijna op zicht-afstand van de Boog uit de Franco-tijd lag dus het museum over Amerika waar ik dat kon nagaan. Eén van de grootste musea over Spanje’s koloniale verleden, toch. Ik had de kanttekening “if rather unselfcritical” in mijn hoofd, maar wilde niet alleen kritisch maar ook open blijven.
Zicht op het museum van buiten
Ik heb inmiddels vele musea bezocht in mijn leven, en het bevalt me meestal. Gedoseerde kennis, feitelijk, neutraal, en goed gepresenteerd over een bepaald thema kan op een plezierige manier leerzaam zijn.
Dat gold ook voor de Museo de America. Het opende met de mythevorming over America in Europa. De beelden over kannibalen, monsters en andere culturen en hoe die in Europa bestonden over de “ander” in het door Columbus bereikte continent. Een interessante manier om te openen, en niet per se pro-koloniaal.
Daarna volgden vele gebruiksvoorwerpen van Amerindianen zoals aangetroffen door de Spaanse veroveraars, en ook uit andere Spaanse koloniën, zoals de Filippijnen of Guam.
Er waren meerdere video’s, algemene schetsen van het “koloniale project”, raciale indelingen en vermengingen. Slavernij van Afrikanen kreeg ook – zij het beperkt - aandacht.
De nadruk lag op de Amerindiaanse samenlevingen (de Azteken, Inca’s en andere volkeren): via voorwerpen, films, nagebouwde woningen e.a. werden hun samenlevingen, wereldbeeld, religie etcetera goed en uitgebreid geschetst. Er waren zeker interessante stukken tussen en je kreeg zeker veel mee over de Amerindiaanse culturen op het moment dat en vóór de Spanjaarden kwamen. Het Museo de America is dus vooral historisch, maar de vernietiging van deze culturen en samenlevingen kreeg inderdaad zeer summier aandacht. In die zin was ook de behandelde geschiedenis wat beperkter dan de naam van het museum doet vermoeden. De link naar het heden (restanten van die culturen in Peru, Bolivia en elders) ontbrak, om maar iets te noemen, en ook nogmaals de slavernij van Afrikanen (ooit ter vervanging van uitgestorven Amerindianen in onder meer de Caraïben) kreeg summier aandacht.
De gegeven informatie zelf leek mij neutraal en correct. Met respect ook wel: gelukkig geen beeld van “barbaren” die beschaafd moesten worden.
Echter: zelfkritiek over het Spaanse koloniale verleden, over de genocidale gevolgen van de veroveringen, ontwrichting van samenlevingen, slavernij etcetera was er niet.
Ik weet alleen niet of er elders in Madrid (zoals de in hetzelfde stadsdeel liggende grote Complutense universiteit), of Spanje als geheel, wel kritische aandacht voor het koloniale verleden is of dat je daarvoor, net als destijds in het geval van de Holocaust, vooral naar het buitenland moet...
zaterdag 15 mei 2010
Beyond Bob
The importance of Bob Marley for reggae is without question. There is no doubt about it: reggae’s internationalization is mostly due to Bob Marley’s popularity. Reggae was a local music genre that evolved from earlier forms ska and rocksteady in Jamaica, originating as such (with the term “reggae”) first around 1968.
An almost unanswerable question is: if it were not for Bob Marley’s popularity, would reggae have remained a mainly local Jamaican genre? The only external/foreign people “into it” then would be restricted to very unusual and radically alternative “niche” seekers, cultural anthropologists, or those connected through social or familial bonds with locals (somewhat similar to the Surinamese genre ‘kaseko’, or Indonesian ‘gamelan’).
This question, while intriguing, is nonetheless useless. For several reasons: not only did Bob pave the way for reggae’s international spread, he was also the first “third world musical super star” paving the way, in a sense, for the World Music genre as such. It’s hard to overstate this importance: an importance which is not absolute or singular, but certainly definite and proven.
Photo left: “Government Yard” (means state-provided housing) where Bob Marley used to live in Trench Town, Kingston. When he had become famous, he went to live in wealthier uptown (see below)
I myself heard some reggae “before Bob”, but really got into reggae in my teens beginning with a Bob Marley album. Bob was by then deceased, but his music lived on, and helped me make me the reggae fan I am now. Not just Bob, however: another album soon following Bob Marley and the Wailers albums I really got into was, for instance, by the Wailing Souls, a band then certainly qualifiable as “authentic” roots reggae (“ghetto sufferers sound”).
In Jamaica there is a Bob Marley Museum (in Kingston) and a Mausoleum (with his Ethiopian-style grave) in his also birth village Nine Miles, parish of St Ann, as well as several other referents, which of course are mostly - but not always – tourism-driven.
I’ve been to the museum and mausoleum, as well as to Bob’s once place of residence in the West Kingston ghetto of Trench Town (where the line “inna government yard in Trench Town” in Bob’s song No Woman No Cry refers to).
Jamaicans recognize Bob’s importance, as do reggae musicians, evident in many tribute songs and cover versions.
Entrance to the Bob Marley museum in uptown Kingston
View of the Bob Marley museum. Bob lived here later. It also was the home of the Tuff Gong recording studio
Still, despite Bob’s undeniable importance I have an ambivalence about this superior status attributed to Bob within reggae.
This is also evident in Jamaica itself where there is a Bob Marley museum, but as yet no broader ”reggae museum” or “reggae centre”, despite the, for a small island, many reggae recording studios (some say about 200!) and many – past, recording, or aspiring - reggae artists, in Jamaica. My ambivalence thus also relates to the fact that I in time got to know a lot of other, earlier, and later reggae artists besides Bob Marley. I got to locate Bob within reggae, rather than above it.
An almost unanswerable question is: if it were not for Bob Marley’s popularity, would reggae have remained a mainly local Jamaican genre? The only external/foreign people “into it” then would be restricted to very unusual and radically alternative “niche” seekers, cultural anthropologists, or those connected through social or familial bonds with locals (somewhat similar to the Surinamese genre ‘kaseko’, or Indonesian ‘gamelan’).
This question, while intriguing, is nonetheless useless. For several reasons: not only did Bob pave the way for reggae’s international spread, he was also the first “third world musical super star” paving the way, in a sense, for the World Music genre as such. It’s hard to overstate this importance: an importance which is not absolute or singular, but certainly definite and proven.
Photo left: “Government Yard” (means state-provided housing) where Bob Marley used to live in Trench Town, Kingston. When he had become famous, he went to live in wealthier uptown (see below)
I myself heard some reggae “before Bob”, but really got into reggae in my teens beginning with a Bob Marley album. Bob was by then deceased, but his music lived on, and helped me make me the reggae fan I am now. Not just Bob, however: another album soon following Bob Marley and the Wailers albums I really got into was, for instance, by the Wailing Souls, a band then certainly qualifiable as “authentic” roots reggae (“ghetto sufferers sound”).
In Jamaica there is a Bob Marley Museum (in Kingston) and a Mausoleum (with his Ethiopian-style grave) in his also birth village Nine Miles, parish of St Ann, as well as several other referents, which of course are mostly - but not always – tourism-driven.
I’ve been to the museum and mausoleum, as well as to Bob’s once place of residence in the West Kingston ghetto of Trench Town (where the line “inna government yard in Trench Town” in Bob’s song No Woman No Cry refers to).
Jamaicans recognize Bob’s importance, as do reggae musicians, evident in many tribute songs and cover versions.
Entrance to the Bob Marley museum in uptown Kingston
View of the Bob Marley museum. Bob lived here later. It also was the home of the Tuff Gong recording studio
Still, despite Bob’s undeniable importance I have an ambivalence about this superior status attributed to Bob within reggae.
This is also evident in Jamaica itself where there is a Bob Marley museum, but as yet no broader ”reggae museum” or “reggae centre”, despite the, for a small island, many reggae recording studios (some say about 200!) and many – past, recording, or aspiring - reggae artists, in Jamaica. My ambivalence thus also relates to the fact that I in time got to know a lot of other, earlier, and later reggae artists besides Bob Marley. I got to locate Bob within reggae, rather than above it.
Secondly, because of what I got to know about Bob’s career. Particularly emblematic is a documentary I saw under the title: ‘Classic albums : Catch A Fire’ (it is in parts on YouTube). This was on the crossover/breakthrough album of Bob Marley ‘Catch A Fire’ (1973), with which Bob Marley and the Wailers first reached an international audience, such as in the US and Europe. Specifically, it is stated, it reached “rock” fans (however that can be defined…heavy electric guitars come to my mind).
White producers, including Chris Blackwell, and white musicians, even active in genres as country, were trying to make the translation to the broader, non-Jamaican “rock” audience, and reach other markets. “Making radio friendly” (outside of Jamaica) was another typical expression made by producers in this documentary.
For some reason I felt irritated by this. Maybe it’s because of the obvious, in essence commercial, “crossover” attempt which can only violate authenticity. Maybe it’s, relatedly, because of the “fooling the public” element in it.
As I thought about it I concluded that another reason for my irritation – about an otherwise interesting documentary – was the self-congratulation the producers only barely occulted.
Possibly, in addition, I was annoyed because it seemed to tell something I did not want to hear: all the time I considered myself rebellious and open-minded for becoming a true reggae fan, now it turns out that (white) Island producers “prepared” my white man’s/European ears for this exotic sound. That’s too much honour for these Island producers, and I don’t think that this is the case. Even though I must admit that the first Bob Marley album I heard was post-Catch A Fire.
Besides this the documentary showed another important thing about Bob’s career: Bob did not really have the intent to adapt his work to “cross over”, they more or less made him/convinced him to do this. That further convinced me of Bob’s authenticity: this shined through in his work, even if adaptations for other markets were partly audible.
Moreover, another interesting aspect of Bob’s career is the fact that he (himself, not producers) expressed his hope to cross over not just to whites, but also to African Americans in the US. “For obvious reasons” one can say. This effort was overall limitedly successful. Some of his albums seemed to be more popular among (US) African Americans than others, but all in all white liberal university students – not seldom with an affinity for marijuana – seemed a relatively more secure fan base in the US.
Bob’s other aim – spreading his music to his motherland Africa – for even more “obvious reasons” (seeing his Rastafari beliefs) was more successful. This was stimulated by concerts in Zimbabwe, Ethiopia and elsewhere in Africa in the latter years of his life, and that certainly helped in making reggae popular in Africa, which it continues to be in the present.
In the very nice and interesting written biography ‘Bob Marley. A life’ (2008) by Gary Steckles Bob’s authenticity was evident, even though he knew he “adapted” to reach a non-Jamaican market. In this biography it is related how Bob Marley played another type of reggae in Jamaica than outside it. Also, it is related how Bob had an interesting life and personality, showed perseverance, and certainly did not have a privileged background, despite having a white father and a lighter skin, which in Jamaica usually was and is associated with higher-class status and more wealth.
All in all, my respect for Bob remained intact.
I have objections, however, toward his altered status of “best reggae musician”. This “best” is all too often conflated with “best selling/commercially and internationally successful”, which says little about musicianship or artistry per se. It says – maybe – something about appeal, and much more about marketing. Also those who don’t know much about reggae thus tend to opine this: he was the best reggae artist.
My personal opinion is this: he was a very talented (above average) songwriter, with a charismatic and strong personality, who remained connected to the poorer Jamaicans. His strongest musical quality was inventing good melodies, as reggae producer Lee “Scratch” Perry once said about Bob. Besides strong melodies, he further had good, intelligent and appealing lyrics, combined with strong backing music (made with other musicians and the Wailers of course). He had timeless music, such as for the song ‘Heathen’ or other songs, music which I still find to have a magic appeal. The Heathen “riddim” (instrumental), for example, has been recently reused (read: sung/chatted over) by current deejay/singer reggae artists, often to good effect. Also a way to live on..
To my taste, Bob didn’t have the best singing voice in reggae, though it was good enough. Better singers to my opinion in reggae? Donald “Tabby” Shaw of the Mighty Diamonds,
Ijahman Levi, Little Roy, Dennis Brown (R.I.P.),
Don Carlos, Michael Rose, Bushman and several others.
These, and others, like Bob have a talent for writing several good songs.
In addition, as online reggae reviewer Mark H. Harris once wrote, Bob "didn’t put out golden material all of the time”: he had more mediocre songs between them, as well as (some, not all) albums with a too “slick” or polished production and sound, possibly reflecting the tension between “crossing over” and authentic roots.
A strong point is Bob’s productivity. Unfortunately, he lived only 36 years, but released, since young, a song book of about two hundred songs. Most of these were good. But also that is not so uncommon in reggae.
However, despite this, I can live with the epithet of “king of reggae” for Bob: due to the unusual combination of talent, charismatic personality, and (international) influence.
zaterdag 17 april 2010
YES WE CAN
At the time of the election of Barack Obama, the 4th, or already 5th, of November 2008, as president of the United States I was in Jamaica, as part of a two-weeks vacation. I’ve been there before in late 2006, when I combined it with Cuba, and I made some friends in Kingston, Jamaica’s capital, off the main tourism zones in Jamaica.
When I returned in 2008 I met these friends and contacts again to get to know Jamaica better. My interest in Jamaica stemmed and stems primarily from my love, since my teens, for reggae music. Reggae as a genre originated in Jamaica and as I went more and deeper into reggae, starting with Bob Marley, but soon listening to many other artists, I naturally got to think of Jamaica, where all the lyrics were about or at least made, and the music arose. It must be for some reason that reggae took shape in that way on that island, I reasoned.
Anyway, I got to go to Jamaica, which is not very cheap, or easy, from Amsterdam, and Jamaican friends I made were even connected to the music industry, in some ways.
I chose November mainly because it was somewhat outside the busiest tourist season and at the end of the “hurricane season” (though still partly rainy). To get a relatively cheaper flight I had to book way in advance, I’m talking about a year or so, so it’s safe to say that I did not time it to coincide with the possible election of the first black/half-African president of the USA.
Jamaica is an island with currently about 2,8 million inhabitants, of which about 85% can be considered (mostly) black/of African descent, another (around the) 10% is “brown” (mixed European/African). USA as a big neighbour has been – for better or worse - very influential in the Caribbean, economically, politically, culturally, and as a migrant destination.
Put these things together and you can only conclude that the election of the first black US president must have a special significance in Jamaica, which added to my trip an unintended “journalistic” or “scholarly” dimension. I began to realize this as the date of my trip came closer.
Welcome to Kingston (and US economic influence..)
When I returned in 2008 I met these friends and contacts again to get to know Jamaica better. My interest in Jamaica stemmed and stems primarily from my love, since my teens, for reggae music. Reggae as a genre originated in Jamaica and as I went more and deeper into reggae, starting with Bob Marley, but soon listening to many other artists, I naturally got to think of Jamaica, where all the lyrics were about or at least made, and the music arose. It must be for some reason that reggae took shape in that way on that island, I reasoned.
Anyway, I got to go to Jamaica, which is not very cheap, or easy, from Amsterdam, and Jamaican friends I made were even connected to the music industry, in some ways.
I chose November mainly because it was somewhat outside the busiest tourist season and at the end of the “hurricane season” (though still partly rainy). To get a relatively cheaper flight I had to book way in advance, I’m talking about a year or so, so it’s safe to say that I did not time it to coincide with the possible election of the first black/half-African president of the USA.
Jamaica is an island with currently about 2,8 million inhabitants, of which about 85% can be considered (mostly) black/of African descent, another (around the) 10% is “brown” (mixed European/African). USA as a big neighbour has been – for better or worse - very influential in the Caribbean, economically, politically, culturally, and as a migrant destination.
Put these things together and you can only conclude that the election of the first black US president must have a special significance in Jamaica, which added to my trip an unintended “journalistic” or “scholarly” dimension. I began to realize this as the date of my trip came closer.
Welcome to Kingston (and US economic influence..)
The question is then: what did I notice? I arrived a day before the 2008 general elections in the US, and got settled soon, so my mind could focus on this what could be perceived as “history in the making”. The probability of Obama winning the elections increased according to many close to the elections, so there was a moderate degree of optimism.
I watched television with Jamaicans: often US channels broadcasting the results, until Obama’s victory was definite. Since it was night and some got sleepy, ways parted, and it was in my cheap hotel in uptown Kingston that I heard the victory speech of Obama held in Chicago. Where were you when……well… there, in Kingston, Jamaica.
In between two parts of Kingston: uptown/New Kingston, a more wealthy part of Kingston, and a (lower) middle-class area (not really a ghetto, but not wealthy either), where we drove as my friend drove me to my hotel, there was not really a mass euphoria, neither were people celebrating on the streets. Not that I expected that, I did not know what to expect, really. Maybe some celebrated at home, or it was simply too late for some.
There was some attention to it, among Jamaicans I knew, and by Jamaicans on the radio and television.
The television at the Kingston hotel where I stayed. Secured….
As I met the same friend(s) again the next day, there was more attention to it: in the media, radio, comments by my friends, or by other Jamaicans that I just picked up. A man entering a supermarket greeted a friend working there and also said something like “black man time”. Similar comments were made in the media. The Jamaican newspaper The Gleaner had “Obama makes history” on its front page the 5th of November, and on the radio it was discussed. The people I knew were happy with the fact that a black man was now president of such a powerful country. Also the fact that first lady Michelle was black got special mention.
A few days later I got to visit, through a friend of a friend, the studio in August Town, Kingston, of Sizzla Kalonji , the conscious dancehall reggae artist, a Rastafari of the Bobo Ashanti mansion. I heard there a part of the song about “a black man in the White House” that Sizzla apparently composed by then.
These two weeks I traveled throughout Kingston and several other parts of the island, from which I learned much, and which I found overall nice and interesting. It was a nice, “easy”, yet inspiring trip, overall, these two weeks Jamaica.
View of Falmouth on the North Coast, where I also spent a few hours one day
I did not have the idea that the island Jamaica exploded and was in a mass euphoric state due to Obama’s victory. People went on with their daily lives, which include struggles, especially for those in the poorer areas and ghettos of Jamaica, which I also visited some days. Throughout all this, however, I felt like Obama’s victory was “positively acknowledged” as part of a historical sense of black pride in Jamaica, dating back to Marcus Garvey and others. This was hardly ever aggressive, negative, vindictive, let alone directed at me (a white tourist, even though a reggae lover). I liked this: most Jamaicans I met, I felt, saw the person before the race. Whiteness was either irrelevant, noted as part of “stating the obvious”, or simply a sign (“Does that machine work? No you need to go to that other one, close to where that white man is standing”).
Statue of Marcus Garvey in St Ann’s Bay. “We declare to the world Africa must be free”
Most Jamaicans I met seemed proud of who they were, their blackness, their culture, country and identity and expressed this pride regularly. That’s “a natural fact”, as some have sung.
This pride apparently need not result in racially based aggression or hatred. I think it’s all about acknowledging common humanity, true communication, and openness of mind.
This is possible. “Yes we can”, as Obama would say.
vrijdag 16 april 2010
Alleen maar nette mensen
Er bestaat nieuwsgierigheid waar je niet aan toe wilt geven. Ten opzichte van de buitenwereld, maar ook niet voor jezelf. Alleen al het bij jezelf ervaren van die nieuwsgierigheid haalt allerlei pijnlijke aspecten van je leven naar boven. Met name de mislukkingen.
Ik heb het in dit geval niet over (ik noem maar wat) harde drugs – een lijntje coke - of seksuele gedragingen waar taboes op rusten. De nieuwsgierigheid daarnaar bleef bij mij – geloof het of niet – uiteindelijk beperkt.
Nee, de schaamte voor mijn nieuwsgierigheid betreft een boek. Ik wilde een bepaald boek lezen. Wel een boek dat met seks te maken had: “Alleen maar nette mensen” van Robert Vuijsje. Dit boek is verschenen in 2008, en won een prijs in 2009. Meerdere zwarte Nederlanders betitelden het als racistisch en stereotiep, dat is de belangrijkste reden voor mijn schaamte. Daarnaast liet ik mij beïnvloeden door de media-aandacht, wat de schrijver wellicht prettig vindt (negatieve aandacht is ook reclame), maar waardoor ik mij wat in de maling genomen voel.
Toch: ik ben het boek gaan lezen. Het speelt zich af in dezelfde stad als waar ik woon, Amsterdam. Een Marokkaans uitziende Joodse jongen uit Amsterdam, genaamd David, van rond de 21, uit een rijk gezin, weet niet wat hij wil studeren, en vergaapt zich ondertussen aan ruige zwarte dames, fantaseert over seks met hen, en niet alleen dat. Zwarte vrouwen vertegenwoordigen voor hem een “echtere”, ruigere, in ieder geval spannender wereld dan die van “nette mensen” in welvarend en cultureel elitair Amsterdam Oud-Zuid waar hij opgroeit. Vanuit Oud-Zuid gaat hij dan ook regelmatig naar Amsterdam Zuidoost, naar voor Nederlandse begrippen een “ghetto”, en papt aan met veelal Surinaamse en Antilliaanse vrouwen en gerelateerde mannen die ervoor kunnen zorgen dat hij die vrouwen ontmoet.
De hoofdpersoon gaat dit wonderwel goed af. Een net aangevangen onzingesprek met een voor hem nog onbekende vrouw gaat snel richting het seksuele, en in korte tijd is een afspraak voor ruige, all-the-way seks gemaakt. Vaak nog diezelfde dag. Dat ging in mijn beleving wat al te makkelijk, let wel: het betrof vrouwen die hij net voor het eerst ontmoette, maar al lezende besefte ik waar het in het verhaal eigenlijk om ging: er stond altijd geld tegenover, of iets dat de hoofdpersoon moest betalen/aanschaffen voor de dames in ruil voor de seks.
De subtiele, geleidelijke banden in Oud-Zuid maken plaats voor het meer primaire of directe wat zogenaamd bij de Afro-Caraïbische cultuur zou horen.
Het is door deze schetsen dat ik het verwijt van racisme, of in ieder geval van stereotyperingen, tegen (delen van) het boek, eerlijk gezegd wel begrijp. Het is allemaal nogal generaliserend. Zwarte dames zijn in de roman doorgaans seksueel makkelijk – zeker als je ervoor betaalt -, maar ook allemaal fel, en klagen over mannen die onverantwoordelijke vaders zijn. Surinaamse mannen zijn in deze roman allemaal “players” die buiten verkering-achtige relaties ook allerlei seksuele scharrels hebben, en met een opvallend gemak “makkelijke” vrouwen weten te vinden voor porno-achtige groepsorgies samen met hun vrienden. De culturele belangstelling van deze zwarte mensen is daarnaast veelal zogenaamde “low culture”.
De hoofdpersoon vindt dit spannend en doet er daarom aan mee. Hij zoekt het op. Het is alleen jammer dat dat opzoeken in de roman blijkbaar neerkomt op naar Amsterdam Zuidoost gaan waar dat er allemaal is. Niet onder bepaalde mensen, of in bepaalde kringen, nee, blijkbaar zouden alle donkere mensen die daar wonen er een dergelijke seksuele moraal op na houden.
Dat is nogal generaliserend en doet denken aan het exotisme dat het kolonialisme (en de slavernij) begeleidde: wilde, losse dames uit de natuur die wel seksueel ten dienste zullen staan van de blanke, rijke en machtige man die kwam met zogenaamde beschaving. En met een stijve penis.
Ik weet: het is een roman. Het is fictie, en uitvergroot en overdreven. Maar kun je de realiteit zo vervormen en vervlakken en tegelijkertijd de roman levensecht laten overkomen? Literaire fictie is geen realiteit, maar is er wel degelijk op gebaseerd.
Het boek speelt niet alleen in Amsterdam. Aan het einde van het boek gaat de hoofdpersoon op vakantie naar Memphis, in de VS. In de lijn van het boek blijkt dit vooral een seksvakantie. Ook in Memphis, in de “dirty South” zoals hij het noemt, gaat hij op zoek naar seks met zwarte vrouwen, in ruige gelegenheden met prostitutie, maar daarnaast ook naar intellectuele negerinnen die je daar meer zou hebben (weer zo generaliserend). De intellectuele negerinnen doen hem uiteindelijk echter teveel denken aan de blanke intellectuele vrouwen in zijn kringen.
Het gebruik van “negers” en “negerinnen” in het boek is met goede redenen politiek incorrect te noemen, namelijk vanwege het koloniale verleden van aanduiding van mensen als koopwaar, maar is aan de andere hand nogal gangbaar, dus helaas wel realistisch.
Bezwaren zijn zeker ook aan te tekenen tegen het gebruik in deze roman van “het” voor vrouwen (seksobjecten inderdaad), in de trant van “het was Surinaams en had niet erg grote borsten maar ronde billen”, maar ook dat komt helaas vaker voor. Het past in de lijn van het boek: de hoofdpersoon zoekt spannende – en platte/oppervlakkige - seks met “representanten” van bepaalde groepen eerder dan met complexe individuen.
Dat gezegd hebbende moet ik toegeven dat de roman “lekker weg leest”, prettig gestructureerd is, en grappige momenten heeft. De vaart wordt er ook in gehouden.
Vanuit literair oogpunt zijn sommige delen van de roman ook wel sterk, bijvoorbeeld de timing van de vakantie van de hoofdpersoon naar Memphis. De relatie met zijn (ook Nederlands-Joodse) vriendin uit hetzelfde nette Oud-Zuid was op dat moment in een sleur. De Surinaamse Rowanda – met wie hij een nogal seksuele relatie had – moest toen even nadenken of ze wel verder met hem wilde. Terug gekomen van Memphis wilde geen van beide vrouwen nog een relatie met hem, en hadden inmiddels een andere man. Iets wat op liefdesverdriet lijkt mengt zich dan bij hem met een breder gevoel uitgesloten te zijn. Zijn Marokkaanse uiterlijk zorgt in het Amsterdam van nu ook voor onplezierige, openbare contacten, leidt zelfs tot valse beschuldigingen, en uiteindelijk ook tot paranoia bij hem over de “kaaskoppen”. Waar hoort hij bij? Met zwarte vrouwen wilde het uiteindelijk toch niet zo lukken. In zijn eigen milieu voelt hij zich anders, alsmede onder andere Nederlanders, door zijn zwarte haren.
Hier komen andere interessante aspecten bij die zich op zich ook goed lenen voor een roman: groepsidentiteiten en ook beoordeeld worden op het uiterlijk: nog sterk levende fenomenen in Amsterdam en de rest van de wereld. Trots zijn op iets waar je niets voor hebt gedaan – behoren tot een etnische groep bijvoorbeeld - is immers nog steeds gangbaar, of zelfs gemeengoed. Dit groepsdenken bevordert vaak vooroordelen over en minachting van “anderen”. Mensen zijn naar mijn idee vooral hard voor mensen met wie ze zich niet verwant voelen, en soms zelfs alleen op basis van het uiterlijk. Veel meer dan een zijtak is dit interessante thema in deze roman echter niet.
Een wat genuanceerder beeld van Afro-Caraïbische seksualiteit en gender verhoudingen had deze roman nog veel interessanter gemaakt. Meer diepgang ook. Maar daar was de hoofdpersoon niet naar op zoek: deze zocht de spanning van de ruige en platte seks.
Is het realistisch dat mensen lange tijd zoals de hoofdpersoon door het leven gaan? Die mannen (en vrouwen) zonder reflectie hieromtrent zullen mogelijk bestaan. Volgens Vuijsje met name in Amsterdam Zuidoost (en onder zwarten in de VS), blijkbaar, terwijl ik eerder denk dat er overal - in alle culturen - mensen zijn die “vluchten” in platte seks. Mogelijk wat meer in arme, problematische gebieden (daar wil je meer vluchten of vergeten). Er bestaan daarnaast theorieën over hoe seks, waaronder de penismaat, voor zwarte mannen als “vervangende masculiniteit” geldt: in plaats komend van het financieel kunnen onderhouden, zoals de traditionele patriarchische norm is. Varianten hierop – seks als compensatie van een ontbrekende maatschappelijke norm - komen ook bij vrouwen voor.
Dergelijke filosofische en psychologische overpeinzingen gaan echter al te diep voor deze roman, en dat vind ik jammer.
Ik heb het in dit geval niet over (ik noem maar wat) harde drugs – een lijntje coke - of seksuele gedragingen waar taboes op rusten. De nieuwsgierigheid daarnaar bleef bij mij – geloof het of niet – uiteindelijk beperkt.
Nee, de schaamte voor mijn nieuwsgierigheid betreft een boek. Ik wilde een bepaald boek lezen. Wel een boek dat met seks te maken had: “Alleen maar nette mensen” van Robert Vuijsje. Dit boek is verschenen in 2008, en won een prijs in 2009. Meerdere zwarte Nederlanders betitelden het als racistisch en stereotiep, dat is de belangrijkste reden voor mijn schaamte. Daarnaast liet ik mij beïnvloeden door de media-aandacht, wat de schrijver wellicht prettig vindt (negatieve aandacht is ook reclame), maar waardoor ik mij wat in de maling genomen voel.
Toch: ik ben het boek gaan lezen. Het speelt zich af in dezelfde stad als waar ik woon, Amsterdam. Een Marokkaans uitziende Joodse jongen uit Amsterdam, genaamd David, van rond de 21, uit een rijk gezin, weet niet wat hij wil studeren, en vergaapt zich ondertussen aan ruige zwarte dames, fantaseert over seks met hen, en niet alleen dat. Zwarte vrouwen vertegenwoordigen voor hem een “echtere”, ruigere, in ieder geval spannender wereld dan die van “nette mensen” in welvarend en cultureel elitair Amsterdam Oud-Zuid waar hij opgroeit. Vanuit Oud-Zuid gaat hij dan ook regelmatig naar Amsterdam Zuidoost, naar voor Nederlandse begrippen een “ghetto”, en papt aan met veelal Surinaamse en Antilliaanse vrouwen en gerelateerde mannen die ervoor kunnen zorgen dat hij die vrouwen ontmoet.
De hoofdpersoon gaat dit wonderwel goed af. Een net aangevangen onzingesprek met een voor hem nog onbekende vrouw gaat snel richting het seksuele, en in korte tijd is een afspraak voor ruige, all-the-way seks gemaakt. Vaak nog diezelfde dag. Dat ging in mijn beleving wat al te makkelijk, let wel: het betrof vrouwen die hij net voor het eerst ontmoette, maar al lezende besefte ik waar het in het verhaal eigenlijk om ging: er stond altijd geld tegenover, of iets dat de hoofdpersoon moest betalen/aanschaffen voor de dames in ruil voor de seks.
De subtiele, geleidelijke banden in Oud-Zuid maken plaats voor het meer primaire of directe wat zogenaamd bij de Afro-Caraïbische cultuur zou horen.
Het is door deze schetsen dat ik het verwijt van racisme, of in ieder geval van stereotyperingen, tegen (delen van) het boek, eerlijk gezegd wel begrijp. Het is allemaal nogal generaliserend. Zwarte dames zijn in de roman doorgaans seksueel makkelijk – zeker als je ervoor betaalt -, maar ook allemaal fel, en klagen over mannen die onverantwoordelijke vaders zijn. Surinaamse mannen zijn in deze roman allemaal “players” die buiten verkering-achtige relaties ook allerlei seksuele scharrels hebben, en met een opvallend gemak “makkelijke” vrouwen weten te vinden voor porno-achtige groepsorgies samen met hun vrienden. De culturele belangstelling van deze zwarte mensen is daarnaast veelal zogenaamde “low culture”.
De hoofdpersoon vindt dit spannend en doet er daarom aan mee. Hij zoekt het op. Het is alleen jammer dat dat opzoeken in de roman blijkbaar neerkomt op naar Amsterdam Zuidoost gaan waar dat er allemaal is. Niet onder bepaalde mensen, of in bepaalde kringen, nee, blijkbaar zouden alle donkere mensen die daar wonen er een dergelijke seksuele moraal op na houden.
Dat is nogal generaliserend en doet denken aan het exotisme dat het kolonialisme (en de slavernij) begeleidde: wilde, losse dames uit de natuur die wel seksueel ten dienste zullen staan van de blanke, rijke en machtige man die kwam met zogenaamde beschaving. En met een stijve penis.
Ik weet: het is een roman. Het is fictie, en uitvergroot en overdreven. Maar kun je de realiteit zo vervormen en vervlakken en tegelijkertijd de roman levensecht laten overkomen? Literaire fictie is geen realiteit, maar is er wel degelijk op gebaseerd.
Het boek speelt niet alleen in Amsterdam. Aan het einde van het boek gaat de hoofdpersoon op vakantie naar Memphis, in de VS. In de lijn van het boek blijkt dit vooral een seksvakantie. Ook in Memphis, in de “dirty South” zoals hij het noemt, gaat hij op zoek naar seks met zwarte vrouwen, in ruige gelegenheden met prostitutie, maar daarnaast ook naar intellectuele negerinnen die je daar meer zou hebben (weer zo generaliserend). De intellectuele negerinnen doen hem uiteindelijk echter teveel denken aan de blanke intellectuele vrouwen in zijn kringen.
Het gebruik van “negers” en “negerinnen” in het boek is met goede redenen politiek incorrect te noemen, namelijk vanwege het koloniale verleden van aanduiding van mensen als koopwaar, maar is aan de andere hand nogal gangbaar, dus helaas wel realistisch.
Bezwaren zijn zeker ook aan te tekenen tegen het gebruik in deze roman van “het” voor vrouwen (seksobjecten inderdaad), in de trant van “het was Surinaams en had niet erg grote borsten maar ronde billen”, maar ook dat komt helaas vaker voor. Het past in de lijn van het boek: de hoofdpersoon zoekt spannende – en platte/oppervlakkige - seks met “representanten” van bepaalde groepen eerder dan met complexe individuen.
Dat gezegd hebbende moet ik toegeven dat de roman “lekker weg leest”, prettig gestructureerd is, en grappige momenten heeft. De vaart wordt er ook in gehouden.
Vanuit literair oogpunt zijn sommige delen van de roman ook wel sterk, bijvoorbeeld de timing van de vakantie van de hoofdpersoon naar Memphis. De relatie met zijn (ook Nederlands-Joodse) vriendin uit hetzelfde nette Oud-Zuid was op dat moment in een sleur. De Surinaamse Rowanda – met wie hij een nogal seksuele relatie had – moest toen even nadenken of ze wel verder met hem wilde. Terug gekomen van Memphis wilde geen van beide vrouwen nog een relatie met hem, en hadden inmiddels een andere man. Iets wat op liefdesverdriet lijkt mengt zich dan bij hem met een breder gevoel uitgesloten te zijn. Zijn Marokkaanse uiterlijk zorgt in het Amsterdam van nu ook voor onplezierige, openbare contacten, leidt zelfs tot valse beschuldigingen, en uiteindelijk ook tot paranoia bij hem over de “kaaskoppen”. Waar hoort hij bij? Met zwarte vrouwen wilde het uiteindelijk toch niet zo lukken. In zijn eigen milieu voelt hij zich anders, alsmede onder andere Nederlanders, door zijn zwarte haren.
Hier komen andere interessante aspecten bij die zich op zich ook goed lenen voor een roman: groepsidentiteiten en ook beoordeeld worden op het uiterlijk: nog sterk levende fenomenen in Amsterdam en de rest van de wereld. Trots zijn op iets waar je niets voor hebt gedaan – behoren tot een etnische groep bijvoorbeeld - is immers nog steeds gangbaar, of zelfs gemeengoed. Dit groepsdenken bevordert vaak vooroordelen over en minachting van “anderen”. Mensen zijn naar mijn idee vooral hard voor mensen met wie ze zich niet verwant voelen, en soms zelfs alleen op basis van het uiterlijk. Veel meer dan een zijtak is dit interessante thema in deze roman echter niet.
Een wat genuanceerder beeld van Afro-Caraïbische seksualiteit en gender verhoudingen had deze roman nog veel interessanter gemaakt. Meer diepgang ook. Maar daar was de hoofdpersoon niet naar op zoek: deze zocht de spanning van de ruige en platte seks.
Is het realistisch dat mensen lange tijd zoals de hoofdpersoon door het leven gaan? Die mannen (en vrouwen) zonder reflectie hieromtrent zullen mogelijk bestaan. Volgens Vuijsje met name in Amsterdam Zuidoost (en onder zwarten in de VS), blijkbaar, terwijl ik eerder denk dat er overal - in alle culturen - mensen zijn die “vluchten” in platte seks. Mogelijk wat meer in arme, problematische gebieden (daar wil je meer vluchten of vergeten). Er bestaan daarnaast theorieën over hoe seks, waaronder de penismaat, voor zwarte mannen als “vervangende masculiniteit” geldt: in plaats komend van het financieel kunnen onderhouden, zoals de traditionele patriarchische norm is. Varianten hierop – seks als compensatie van een ontbrekende maatschappelijke norm - komen ook bij vrouwen voor.
Dergelijke filosofische en psychologische overpeinzingen gaan echter al te diep voor deze roman, en dat vind ik jammer.
Abonneren op:
Posts (Atom)
