Je weet toch

Het leek me grappig om een blogbericht “Je weet toch” als titel mee te geven. “Je weet toch” is op een bepaalde vage manier verwijzend, maar ik ga hier wel degelijk de uitdrukking zelf dieper analyseren.

De uitdrukking wordt veel gebruikt in de straat- en jongerentaal en is vermoedelijk onder Surinaams-Nederlandse jongeren ontstaan. Over de oorsprong en geschiedenis van de uitdrukking is mij helaas verder weinig bekend.
Hoe dan ook: de betekenis van “je weet toch” is van een aanstekelijk soort vaagheid, waarvan ik de psychologische appeal wel begrijp. Met de suggestie van een mysterie wek je een illusie, en in een zelfgemaakte illusie is het doorgaans goed toeven. Het is een sociale illusie bovendien, want de ander “weet toch” wat je bedoelt, kent de codes, de levensstijl van de groep. Het sympathieke ervan is dat het ook niet zo uitsluitend is: je gaat in wezen uit van de overeenkomsten tussen mensen, wat we allemaal delen, want de gesprekspartner is “in the know”. Die sociale, insluitende kant maakt het voor mij ook niet irritant of nerveus-makend, zoals andere gevallen van aanwezige maar onduidelijke geheimen.
Ik zie er ook wat meer - en wat positievers - in dan een vermeend gebrek aan uitdrukkingsvaardigheid of wellicht een lager opleidingsniveau. ”Je weet toch” zou in dat laatste geval niets meer zijn dan een gemakkelijke manier voor de spreker om te complex, gerationaliseerd taalgebruik te omzeilen. Dat betwijfel ik, ook omdat het een specifieke woordkeuze betreft: niet “je weet wel” maar “je weet toch”.

Cabaretier Roué Verveer gaf het gebruik onder jongeren hilarisch aandacht in één van zijn voorstellingen. Hij stelde, vermoedelijk quasi-serieus, dat het een excuus voor álles is geworden. Voor het te laat komen, bijvoorbeeld, waar een Surinaams iemand met “je weet toch” weg kan komen bij een andere Surinamer, maar niet bij een Nederlander. Zeer grappig, maar tegelijkertijd nieuwsgierig makend naar de oorsprong ervan.



Over de oorsprong is – naar wat ik vernomen heb althans - helaas weinig geschreven. Sommigen zoeken het in de hip-hop cultuur, waarbij “you know” of “y(ou) know what I’m saying” of “y(ou) know what I mean” veel voorkwamen en -komen in bepaalde hip-hop teksten. Dit zou vertaald zijn naar “je weet toch”, of de variant “je weet zelf” (sommigen associëren deze laatste ‘zelf’ variant met Antillianen en het Rijnmond-gebied).
Ik vond dat ook als verklaring op een website, maar deze kan met de beste wil van de wereld niet wetenschappelijk genoemd worden (zie: http://wiki.retecool.com/index.php/Je_weet_toch).

Het gebruik ervan komt onder bepaalde groepen vaker voor dan onder andere. Jonge stadsbewoners van Surinaamse afkomst liggen voor de hand, met name hen die – zo wil het vooroordeel - niet hoog opgeleid zijn, maar ook andere (met name) jongeren, uit andere etnische groepen, gebruiken het.
Volgens anderen is het uit het Surinaamse Sranan Tongo afkomstig en ook ouder dan hip-hop “you know” teksten, namelijk van “I sabi(e) toch” (letterlijk “je weet toch”).

Mijn talenkennis helpt me “je weet toch” verder te ontleden. Ik ben er niet zo lang geleden achter gekomen dat er een Spaanstalige variant van bestaat, met name in het Caraïbische Spaans (Cuba, Puerto Rico met name): “ya tu sabes” (letterlijk naar Nederlands ”je weet het al”).
“Al” is niet geheel hetzelfde als “toch”, maar er in deze uitdrukking wel zeer sterk in betekenis aan verwant. Het wordt onder meer in reggaeton of salsa nummers gebruikt onder meer in de vage betekenis van “ya’ll know how I do”, zo stelt urbandictionary.com (http://www.urbandictionary.com/define.php?term=ya+tu+sabes)
Een element van opscheppen en bluffen wat in “je weet toch” niet altijd zit, maar soms toch wel. “Ya tu sabes” en “je weet toch” worden eigenlijk grotendeels met dezelfde betekenissen gebruikt.



Ik kwam er ook achter dat er een Jamaicaans Creoolse (of Patois) variant van bestaat: “y(o)u(h) done know”. Voorspelbaar verwarde ik dat met “don’t know”, maar het is afkomstig van het Engelse “done” (gebeurd, gedaan dus), met dus “know”. "You done know" betekent dan “je weet het al”, zoals het Spaanse “ya tu sabes”, en eigenlijk in de praktijk bijna hetzelfde als “je weet toch”.
Het gebruik dat ik van “You done know” ken (in songs en conversaties) lijkt ook zeer sterk op dat van “je weet toch” en “ya tu sabes” (zie hiervoor ook: http://www.urbandictionary.com/define.php?term=ya+done+know.



Interessante vragen: is het echt vertaald, naar al die andere talen, uit hip-hop lingo uit de VS? Vanaf de jaren 80 dus toen hip-hop en rap ontstond. Dan vertegenwoordigt het een recente, internationale invloed vanuit de VS.
Of heeft het gebruik een oudere oorsprong in het Caraïbisch gebied: gezien het voorkomen in zowel het Sranan Tongo, Jamaicaans als ‘t Caraïbische Spaans?
Heeft het wellicht een Afrikaanse oorsprong: zie het zowel voorkomen in Afro-Caraibische als Afro-VS culturen?
Of is het een historisch-linguistische aanpassing aan het leven in een kolonie met slavernij en ongelijkheid: vaagheid als geheimhouding en dus als bescherming?
Of is dat allemaal te ver gezocht?

Interessante vragen. Wie weet krijg ik er ooit een antwoord op..